Wahibre-em-achet en andere Grieken

Recensent: Vera Weterings

Wahibre-em-achet en andere Grieken. Landverhuizers in de Oudheid, Jona Lendering

Uitgeverij Omniboek i.s.m. Week van de Klassieken, Utrecht 2019
ISBN 9789401915809

Paperback, met illustraties in zwart-wit en notenapparaat.
64 pagina's
€ 2,99

Landverhuizers in de Oudheid

Het thema van deze Week van de Klassieken is migratie, oftewel het verschijnsel dat mensen met een bepaalde identiteit elders gaan wonen bij mensen met een andere identiteit. Het is een actueel thema aangezien de Nationale Archeologiedagen vorig jaar hetzelfde thema centraal stelden en de Romeinweek vorig jaar als onderwerp mobiliteit kozen. Het boekje Wahibre-em-achet en andere Grieken. Landverhuizers in de Oudheid is het themaboekje van de Week van de Klassieken, een traditie die Uitgeverij Athenaeum, Ambo Anthos, Amsterdam University Press en Uitgeverij Omniboek al een aantal jaren in ere houden. Zo verschenen eerder themaboekjes als De portiek van de buren (2018) van David Rijser bij Amsterdam University Press, Afdalingen (2017) van Marjoleine de Vos bij Ambo | Anthos, Wandelen door het antieke Rome (2016) van Luc Verhuyck bij Uitgeverij Athenaeum en Te wapen! (2015) Van Hein van Dolen, Olivier Hekster en Fik Meijer bij Uitgeverij Athenaeum. Dit jaar kwam het themaboekje bij Uitgeverij Omniboek vandaan en sluit het aan bij het thema migratie waarbij Jona Lendering niet alleen aandacht heeft voor vluchtelingen, kolonisten, soldaten en nomaden, maar ook voor wat de oudheidkunde tot een wetenschap maakt en waarom zij een zinvolle bijdrage levert aan onze cultuur. Deze aanpak past bij Jona Lendering (1964) die zich als historicus niet alleen richt op de Oudheid, maar ook op de informatieoverdracht van wetenschappelijke kennis naar het grote publiek. Dit doet hij met behulp van populariserende boeken en website Livius.org. Lendering publiceerde eerder onder andere Vergeten erfenis. Oosterse wortels van de westerse beschaving (2009), De klad in de klassieken (2012), De rand van het Rijk. De Romeinen in de Lage Landen (2010) met Arjen Bosman en Het visioen van Constantijn. Een gebeurtenis die de wereld veranderde (2018) met Vincent Hunink. Voor zijn website Livius ontving Lendering in 2010 de Oikos publieksprijs, deze website is de grootste website ter wereld over de oude wereld. Een jaar later ontvingen hij en Bosman de NKV-prijs voor De rand van het Rijk.

De titel van het boekje, Wahibre-em-achet en andere Grieken. Landverhuizers in de Oudheid, is gewijd aan de sarcofaag van Wahibre-em-achet bij de ingang van het Rijksmuseum van Oudheden. Deze sarcofaag heeft de vorm van een mummie met op de deksel afbeeldingen van de godinnen Isis en Nefthys. De naam van de overledene betekent "horizon van Wahibre" en verwijst naar farao Wahibre Psamtek, zodat we de overledene kunnen dateren tijdens of kort na diens regering (664-610 v.Chr.). Wahibre-em-achet moet de vorst persoonlijk hebben gekend. Dit was een man uit de absolute elite van Egypte en als de inscriptie op de sarcofaag niet de namen van zijn ouders zou hebben vermeld, Alexikles en Zenodota, zou niets ons hebben doen vermoeden dat hij afkomstig was uit een Griekse familie. Wahibre-em-achet was een Griek die in Egypte eindigde, hiermee is hij een schoolvoorbeeld van migratie. In de Oudheid waren tienduizenden landverhuizers als hij en over hen gaat Wahibre-em-achet en andere Grieken. Of beter: het gaat niet zozeer over de migranten zelf als wel over de manieren waarop we hen kunnen kennen.

Uit de manier waarin men in antieke bronnen over migratie sprak, blijkt dat het toentertijd niet vreemd was als een volk voor hongersnood of oorlogsgeweld wegvluchtte. De mensen waren destijds heel mobiel. In het antieke wereldbeeld stamde iedereen af van landverhuizers. Het woord migratie bestond nog niet. Een functionaris zoals Wahibre-em-achet was niet uitzonderlijk.

In het boekje start Lendering met een overzicht van antieke verhalen over vluchtelingen. Daarna behandelt Lendering de Fenicische en Griekse kolonisatie waarbij conventionele archeologische resultaten worden bekeken in het licht van recente inzichten uit het DNA en isotopenonderzoek. Achtereenvolgens komen de Romeinse legionairs aan de hand van inscripties aan bod en vervolgens de nomaden. In het laatste hoofdstuk plaatst Lendering het eerste echte resultaat van de DNA-revolutie waaruit blijkt dat mensen vroeger heel mobiel waren tegenover hedendaagse ideeën. Mensen waren in het verleden immers veel mobieler dan oudheidkundigen lange tijd hebben aangenomen. Deze mobiliteit betekent dat ook ideeën en ziektes verder konden reizen dan gedacht.

Dit themaboekje is ook niet zozeer een overzichtswerk, maar eerder een introductie in een nieuw onderzoeksterrein waarbij het boekje aanzet geeft tot het stellen van nieuwe vragen aan het bewijsmateriaal lettend op andere details. Daarbij maakt Lendering eens te meer duidelijk dat je als lezer naast het plezier dat je kunt beleven aan het verrassende verleden, de kijk op de historie er ook voor zorgt dat je het eigene van je eigen denkbeelden beter herkent. En omgekeerd dat de historische kennis vergeleken met eigentijdse ideeën lacunes aan het voetlicht brengen..

Vera Weterings

Gedurende de Week van de Klassieken plaatst Hereditas Nexus extra blogs en boekrecensies over de Oudheid.