De rafelranden van Europa, Ivo van de Wijdeven
Uitgeverij Unieboek | Het Spectrum, Houten – Antwerpen 2016
ISBN 9 789000 347421
Paperback, met kaarten, bibliografie en register.
304 pagina’s
€22,50
De rafelranden van Europa
Het nieuws van vandaag de dag en de afgelopen jaren staat in het teken van conflicten in Europese grensgebieden. Neem bijvoorbeeld de islamitische terreurorganisatie ISIS (Islamitische Staat in Irak en Syrië), de aanslagen op het Franse satirische tijdschrift Charlie Hebdo in januari 2015 en op Britse toeristen in de Tunesische badplaats Sousse in juni 2015 of de ramp van MH17. De kranten staan vol met berichten over de grenzen van Europa en de groeiende vluchtelingenstromen. In het boek De rafelranden van Europa geeft auteur Ivo van de Wijdeven de lezer een beeld van de complexe geschiedenis van de Europese grenzen, om zo een historische achtergrond te bieden bij de actualiteit. Ivo van de Wijdeven (1979) is historicus en politiek analist bij het Ministerie van Algemene Zaken. Hij schrijft regelmatig artikelen voor Geschiedenis Magazine en De Correspondent waarin hij – net als in De rafelranden van Europa – de historische achtergrond biedt bij de actualiteit. Onderwerpen die hij behandelt zijn onder andere de drijfveren van het Russische imperialisme, de grenzen in het Midden-Oosten, de opvang van Hongaarse vluchtelingen in 1956 en het Britse referendum over Europa in 1975.
Van de Wijdeven slaagt erin die historische context op een zeer heldere manier te verwoorden. Hij krijgt het voor elkaar in circa driehonderd pagina’s een beknopte wereldgeschiedenis uiteen te zetten waarin hij de lezer laat zie hoe de huidige geopolitiek onlosmakelijk verbonden is met de voorgeschiedenis van gebieden zoals Rusland, Turkije, het Midden-Oosten en Noord-Afrika. Van de Wijdeven laat zien hoe de drijfveren van de spelers op het Europese toneel vaak al eeuwenoud zijn en in een langere traditie staan. Hij doet dit door dwarsverbanden aan te stippen. Zo waren vóór Poetin de autocratische tsaren en het communistisch-totalitaire politbureau aan de macht en voor Erdogan en Assad regeerden de absolutistische sultans van het Ottomaanse Rijk. De auteur laat zien hoe de conflicten die we vandaag de dag zien, hun wortels vaak vinden in het verleden. Helemaal de grensconflicten zijn beter te verklaren door de wereldgeschiedenis in kaart te brengen. Van de Wijdeven doet dit op een verhelderende wijze zonder als schoolmeester over te komen of zich in clichés te verliezen. Zo beweert hij niet dat de geschiedenis zich herhaalt, maar laat hij slechts zien hoe het heden in historisch perspectief is te plaatsen.
In het boek heeft Van de Wijdeven ervoor gekozen eerst de zogenoemde ‘rafelranden’ van Europa te behandelen, te weten Rusland, het Ottomaanse Rijk en Afrika. In het laatste hoofdstuk behandelt hij Europa en haar interne grenzen en de totstandkoming van de huidige Europese Unie. Zo gaat het eerste hoofdstuk in op de geschiedenis van Rusland en hoe dit land in z’n verschillende verschijningsvormen eeuwenlang de rol van Europa’s grote buur heeft gespeeld.
“Net als de negentiende-eeuwse tsaren – en in zekere zin ook de twintigste-eeuwse communisten – steunt de macht van Poetin op vijf pijlers; leger, bureaucratie, orthodoxie, autocratie en nationaliteit. (…) Tegelijkertijd is er in de Russische geschiedenis een ander patroon te ontwaren. In hun drang om de Russische invloedssfeer te vergroten leken de Russische machthebbers vaak de sociaaleconomische situatie in eigen land te vergeten.” (p. 96)
In het tweede hoofdstuk richt Van de Wijdeven zich op de relatie van Europa met het Midden-Oosten door de eeuwen heen: hoe het gebied van machtige buur veranderde tot instabiele regio en hoe Europese mogendheden invloed hebben gehad op en bijgedragen hebben aan deze ontwikkeling. In het derde hoofdstuk wordt ingegaan op de grens met Afrika, de koloniale periode, de dekolonisatie en de vele burgeroorlogen aldaar.
In De rafelranden van Europa reis je als lezer in vier hoofdstukken door de geschiedenis van de grenzen van Europa waarbij ieder hoofdstuk op chronologische wijze een grensgebied behandelt. Door deze opbouw krijg je als lezer in de eerste drie hoofdstukken een goed beeld van het verschuiven van de grenzen van Europa en de botsingen die dit met zich mee heeft gebracht. De lezer maakt kennis met een beknopte geschiedenis van de Europese grenzen waardoor de huidige geopolitieke situatie beter in historisch perspectief te plaatsen is. Daarbij krijgt de lezer niet alleen achtergrond bij de hedendaagse ontwikkelingen, maar geeft het boek ook een contrast met de waan van de dag. Het boek is dan ook zeker niet bedoeld om op basis van de geschiedenis voorspellingen over de toekomst te doen, maar in hoofdzaak gericht op het beter leren kennen van Europa en zijn buren.
“De actualiteit staat in het teken van individuen en hun keuzes, maar langere lijnen en historische theorieën kunnen een leidraad vormen in de zoektocht naar hun diepere drijfveer. Hoe beter je de achtergronden en omstandigheden van de ander begrijpt, hoe beter je erop in kunt spelen. Fenomenen van nu (…) staan niet op zichzelf maar vormen het voorlopige eindpunt van langetermijnontwikkelingen in samenlevingen en continenten.” (p. 35-36)
Kortom, voor wie de actualiteiten van heden ten dage beter wil begrijpen, biedt De rafelranden van Europa een uitkomst. Het boek is zeer toegankelijk geschreven en biedt ondanks zijn beknoptheid toch een zeer degelijke en compleet beeld van de wereldgeschiedenis van de Europese grenzen.
Vera Weterings