De Spaanse Burgeroorlog herdacht

Het Spanjemonument in Amsterdam-Noord (Foto: Lida Goede)
Het Spanjemonument in Amsterdam-Noord (Foto: Lida Goede)

Dit jaar is het 80 jaar geleden dat de Spaanse Burgeroorlog (1936-1939) uitbrak. Traditioneel wordt de oorlog gezien als voorspel van het wereldwijde conflict dat nog geen jaar na afloop van de oorlog in Spanje uitbrak, de Tweede Wereldoorlog. Een clichématig beeld misschien, maar wel degelijk met een kern van waarheid. Net als in de Tweede Wereldoorlog speelde voor veel strijders in de Spaanse Burgeroorlog mee dat ze vochten voor de vrijheid, en voor het recht een stem te hebben in hun eigen toekomst. Het democratisch instrument waarmee dat mogelijk was, werd in Spanje in 1936 ernstig bedreigd.

De spanningen die in de jaren dertig van de twintigste eeuw in Europa gevoeld werden tussen democratieën enerzijds en totalitaire regimes anderzijds, kwamen in Spanje tot uitbarsting. Toen dit na Italië, Duitsland, Oostenrijk en Portugal het zoveelste West-Europese land dreigde te worden waar een zeer conservatief autocratisch bewind gevestigd werd dat wars was van burgerlijke vrijheden, greep de bevolking in. Arbeiders kwamen massaal in het geweer tegen een militaire coup en verijdelden een soepele machtsovername door de rebellen. Wat volgde was een jarenlange bloedige oorlog, waarin Spanje de proeftuin werd van menige militaire noviteit; Hitler en Mussolini testten er hun troepen in dienst van rebellenleider Franco, Stalin zag er brood in een autocratische overwinning zo lang mogelijk uit te stellen, en hielp de Republikeinse regering.

Affiche symposium Spaanse Burgeroorlog 2016
Affiche symposium Spaanse Burgeroorlog 2016

De tegenstellingen in wereldbeeld en visie op staatsinrichting die in Spanje mede geleid hadden tot de oorlog werden breder in Europa en de wereld gevoeld. Van over de hele wereld kwamen dan ook vrijwilligers naar Spanje om dienst te nemen in het leger van de Republikeinse, wettelijke regering in deze strijd van democratie tegen fascisme, zoals de oorlog door deze mensen gezien werd. Ook vanuit Nederland meldden zich anti-fascisten om tegen Franco en de zijnen te vechten, of om te helpen in de verpleging van gewonden. De Stichting Spanje 1936-1939 houdt zich al jaren bezig met het onder de aandacht brengen van deze vergeten groep vrijwilligers die ook bij terugkomst in Nederland met veel onbegrip en tegenwerking bij terugkeer in de maatschappij te maken kreeg.

In dit bijzondere herdenkingsjaar, 80 jaar na het uitbreken van de Spaanse Burgeroorlog organiseert de stichting tal van activiteiten om dit bijzondere stukje Nederlandse geschiedenis onder de aandacht te brengen. Zo is er momenteel een tentoonstelling over de Nederlandse strijders in de Spaanse Burgeroorlog te zien in het Stadsdeelhuis Amsterdam-Noord in Amsterdam. De expositie, getiteld ‘De oorlog begin in Spanje’ vertelt de bezoeker meer over de voor veel Nederlanders onbekende Spaanse Burgeroorlog, en de rol van Nederlanders daarin. De tentoonstelling is nog te zien t/m 7 juli 2016 en is tijdens kantooruren gratis te bezichtigen. Daarbij wordt op 2 en 3 juli op dezelfde locatie een symposium georganiseerd over de oorlog met sprekers, filmmateriaal dat getoond wordt en een muzikale omlijsting. Op woensdag 6 juli vindt ten slotte de officiële herdenking van de oorlog en slachtoffers plaats bij het Spanjemonument aan de Buiksloterweg. Meer informatie over al deze activiteiten is te vinden op de website van de Stichting Spanje 1936-1939.

De website spanjestrijders.nl
De website spanjestrijders.nl

Een laatste bijzonder initiatief dat ik hier onder de aandacht wil brengen is de lancering door de stichting van de website www.spanjestrijders.nl in samenwerking met het Internationaal Instituut voor Sociale Geschiedenis (IISG). Onderzoeker en journalist Yvonne Scholten heeft met een team van vrijwilligers en studenten uitputtend onderzoek gedaan om van zoveel mogelijk Nederlandse betrokkenen bij de Spaanse Burgeroorlog een levensbeschrijving te maken of tenminste basisgegevens over de betreffende persoon te vermelden. Deze biografische lemmata zijn toegankelijk gemaakt via de nieuwe website www.spanjestrijders.nl. De website is ontwikkeld in samenwerking met het IISG en is vergelijkbaar met andere biografische portalen zoals het Biografisch Woordenboek van het Socialisme en de Arbeidersbeweging in Nederland (BWSA) en het Digitaal Vrouwenlexion van Nederland (DVN). Het is een erg interessante database geworden en een schat aan informatie voor onderzoekers van en geïnteresseerden in de Spaanse Burgeroorlog. Ik raad iedereen dan ook van harte aan eens een kijkje te nemen op deze website.

Wouter van Dijk