Recensent: Wouter van Dijk
De Spaanse hemel spreidt zijn sterren, Rien Dijkstra
Uitgave in eigen beheer via Brave New Books, z.p. 2018
ISBN: 9789402179163
Paperback, met literatuuropgave
266 pagina’s
€ 20,57
Vensters op de Spaanse Burgeroorlog
De vader van Rien Dijkstra was spanjestrijder. Zodoende kwam hij van jongs af aan in aanraking met de geschiedenis van en de verhalen over de Spaanse Burgeroorlog. Die periode in de geschiedenis heeft hem heel zijn leven niet meer losgelaten. Aan het eind van zijn leven bundelde Dijkstra een aantal van de veelal vergeten episodes uit de geschiedenis van deze oorlog in De Spaanse hemel spreidt zijn sterren. De verhalen hebben voornamelijk betrekking op de relaties die er zijn geweest tussen Nederland, Nederlanders en de Spaanse Burgeroorlog. Het boek bevat meer dan twintig opzichzelfstaande hoofdstukken waarin grepen in deze geschiedenis worden gedaan.
Zo schrijft Dijkstra over de hulp die vanuit links Nederland georganiseerd werd voor de Spaanse Republiek, die hulp had de vorm van voedsel en kleding, maar ook waren er Nederlanders actief bij het smokkelen van oorlogsmateriaal naar Spanje. Er was immers een internationaal verbod ingesteld op het leveren van militair materieel aan beide kampen in Spanje. Waar dit de regering hinderde bij de aankoop van wapens van democratische staten, stoorden Hitler en Mussolini zich hier niet aan bij het sturen van troepen en wapentuig om de rebellen te ondersteunen. Zo goed en zo kwaad als het ging werd geprobeerd door smokkel via internationale scheepvaart de Republiek van wapens te voorzien. Deze transporten kwamen bekend te staan als ‘aardappelvaarten’. Dijkstra beschrijft aan de hand van een aantal voorbeelden hoe omzichtig de smokkelaars te werk dienden te gaan en hoe de smokkel via verschillende havens en onder valse vlag plaatsvond.
Een ander venster dat Dijkstra belicht heeft betrekking op onze koninklijke familie, specifiek prins Bernhard. De Bernhard die in 1944 vooraan stond toen de Geallieerden Nederland bevrijdden, maar in de jaren dertig nog niet zo anti-fascistisch was. Integendeel, Bernhard was goede vrienden met verschillende families die in Spaans-Marokko Hitlers belangen vertegenwoordigden en Franco steunden in zijn greep naar de macht. In 1936 baarde Bernhard opzien door tijdens een gekostumeerd bal gekleed te gaan in het uniform van de Spaanse fascistische partij, de Falange. Enkele dagen later stond koningin Wilhelmina zelf erop dat tijdens een gala om de aanstaande bruiloft van Bernhard met Juliana te vieren het Duitse Horst Wessellied gespeeld werd. Het lijflied van de nazi’s. Dirigent Peter van Anrooy weigerde dat, samen met 25 van zijn orkestleden. Als dank werd hij op staande voet ontslagen. Tot zover ons koninklijk huis.
De schrijver benoemt ook een aantal wat bekendere episoden uit de oorlog, zoals de film De Spaanse aarde over de oorlog die door Joris Ivens en John Fernhout gemaakt werd, de vijandige houding van de Nederlandse autoriteiten waar de spanjestrijders bij terugkomst mee te maken kregen, en het afscheid dat de Internationale Brigades ten deel viel in Barcelona in 1938. Minder bekende verhalen gaan over de artsen die naar Spanje trokken om de Republiek te helpen, en na de verloren oorlog in China gingen helpen tegen de Japanse agressie. En wie weet nog dat het geïnterneerde Spanjestrijders zijn geweest die in Vlieland de hoofdwegen op het eiland hebben aangelegd? Ze werden daar net zolang gevangen gehouden door de plichtsgetrouwe Nederlandse autoriteiten tot de Nazi-bezetter ze in 1940 na vijf dagen oorlog op Nederlandse bodem kon overnemen om naar een concentratiekamp te sturen. De verbinding tussen de oorlog in Spanje en de latere wereldbrand die ontstond met de Tweede Wereldoorlog loopt als een rode draad door veel van de verhalen van Dijkstra heen. Dat is goed te merken wanneer hij schrijft over de strijd en vervolging waar spanjestrijders ook na de Spaanse Burgeroorlog mee te maken kregen. Een goed voorbeeld is het hoofdstuk over de Wollwebergroep. Deze groep trachtte door middel van sabotage van Duitse schepen de oorlogsinspanning van Franco te hinderen. Het was bekend dat Duitsland zich niets gelegen liet liggen aan het non-interventiebeleid dat in Europa was afgesproken. Duitse schepen vervoerden onafgebroken wapens en ander materieel naar het opstandige deel van Spanje. Door deze schepen te saboteren wanneer zij onderweg aanlegden in havens probeerde de Wollwebergroep deze leveringen te traineren. Ook na de Spaanse Burgeroorlog bleef de groep actief, maar toen de Duitsers eenmaal West-Europa onder de voet hadden gelopen was het in het bezette gebied snel afgelopen met het internationale verzetsnetwerk.
Al met al heeft Dijkstra met zijn boek flink wat gebeurtenissen uit de tijd van de Spaanse Burgeroorlog onder de aandacht gebracht die weinig bekend zijn bij het grote publiek. Jammer is echter dat het boek bij vlagen nogal van de hak op de tak springt. Het is soms lastig een lijn in de grote hoeveelheid feiten te ontdekken. Daarbij helpt niet dat een noten- en verwijzingsapparaat ontbreekt, waardoor gestelde feiten en aannames moeilijk te controleren zijn. Wel Desondanks is het boek van Dijkstra een interessante aanwinst op de historiografie over de Spaanse Burgeroorlog.
Wouter van Dijk