Recensent: Vera Weterings

Historische Streekatlas NL | De ware schaal van Nederland, Martin Berendse en Paul Brood

WBOOKS i.s.m. Nederlandse Regionale Historische Centra, Zwolle 2020
ISBN 978-94-625-83887

Hardcover, rijk geïllustreerd
224 pagina's
€ 34,95

Keuningkaart 2020

De geschiedenis van Nederland is een verhaal van de min of meer toevallige opdeling van de landstreken die vroeger werden aangeduid als ‘De Verenigde Nederlanden’ of de ‘Belgische provincies’. Dat verhaal was onderwerp van de Historische atlas NL. Hoe Nederland zichzelf bijeen heeft geraapt van Martin Berendse en Paul Brood waarover enkele maanden geleden een recensie in het Archievenblad verscheen. Het auteursduo heeft inmiddels een vervolg gemaakt op deze atlas. Wie Nederland wil begrijpen moet zich immers niet alleen afvragen hoe we ons land bijeen hebben geraapt, maar ook wat we hebben samengebracht. Waar de Historische atlas NL focust op de vorming van het huidige Nederlandse grondgebied en de buitgengrenzen verkende, ligt de focus in deze Historische Streekatlas NL op de binnengrenzen en de samenhang tussen de bonte verzameling van gewesten, kwartieren, graafschappen, baronieën, polders en eilanden in de delta van Schelde, Maas en Rijn.

Er is vrijwel geen enkele moderne Nederlandse publicatie over onze streken en landschappen te vinden die niet verwijst naar de kaart van de in ons vakgebied gewaardeerde Groningse sociaal geograaf en historicus Hendrik Keuning (1904-1985). Zijn uit 1946 daterende kaart van ‘Historisch-Geografische landschappen van Nederland’ is nog steeds een begrip. Het is om die reden dat de auteurs deze kaart kozen als uitgangspunt voor het strekenoverzicht van Nederland. We kunnen met de Historische Streekatlas NL dan ookspreken van een geactualiseerde versie, de Keuningkaart 2020, opgedeeld in vijf hoofdstukken gewijd aan de vier windstreken en de eilanden. Zo maakt de lezer kennis met de historische achtergrond van onze streeknamen en wat er in de eenentwintigste eeuw van over is. Om dit verhaal te illustreren is veelal geput uit de kaartencollecties en documenten over de landstreken in de Nederlanden van het Nationaal Archief en de Regionale Historische Centra in de provincie. Dat levert een rijk geïllustreerd overzichtswerk op met prachtig historisch materiaal van cartografen als Jacob van Deventer (1505-1575) en Christian sGroten (1525-1603).

De ware schaal van Nederland

Hoewel veel streeknamen door de eeuwen heen zijn verdwenen en sommigen een sluimerend bestaan leiden, zijn velen nog steeds springlevend. Sterker nog, de laatste tijd worden oude streken en landschappen steeds meer herontdekt. Zo grijpen verschillende recent ontstane  fusiegemeenten terug op oude streeknamen. Neem bijvoorbeeld de grootschalige gemeentelijke herindeling in het noorden waarbij drie gemeenten een historische naam kregen: Westerkwartier, Oldambt en Westerwolde. Hetzelfde geldt in het westen waar in 2019 de gemeenten Vianen, Leerdam en Zederik opgingen in de nieuwe gemeente Vijheerenlanden, waarmee ze ook de oude streeknaam weer op de kaart zetten. Die verwijzing naar de streekgeschiedenis komt ook terug bij gemeentewapens van fusiegemeentes. Een voorbeeld is het wapen van Altena waarbij de twee zalmen afkomstig zijn uit het wapen van Woudrichem en het rad verwijst naar het wapen van de vroegere gemeente Aalburg.

De Historische Streekatlas NL neemt het huidige Nederland onder de loep in ruim tachtig korte verhalen, van de achtergrond van een streeknaam in een voetbalclub als FC Twente tot het verschil tussen de Graafschap en de Achterhoek. Ook behandelen de auteurs de kwestie waarom iemand zich niet snel een Hollander of Geldersman noemt, maar wel een West-Fries, Betuwnaar of Zaankanter. Concluderend blijkt de erfenis aan streeknamen- en historie met het bijbehorende streekgevoel waar nieuwgevormde gemeenten vandaag de dag nog steeds regelmatig naar teruggrijpen alom aanwezig te zijn. Vandaar ook de ondertitel van de atlas: de ware schaal van Nederland.

Vera Weterings