Recensent: Vera Weterings

Germania, Een persoonlijke geschiedenis van het oude en het huidige Duitsland, Simon Winder

(vertaald door Margreet de Boer en Ronald Kuil, oorspronkelijke titel Germania. A Personal History of Germans Ancient and Modern)

ISBN 978 90 0033493 3
Uitgeverij Unieboek|Het Spectrum, Houten 2014

Paperback met illustraties in zwart-wit, bibliografie, illustratieverantwoording en register
464 pagina’s
€29,99

Germania

De afgelopen jaren verschenen En route. Op reis door de geschiedenis van Frankrijk en Métronome. In het ritme van de metro door de geschiedenis van Parijs van de hand van de Franse schrijver Lorànt Deutsch. In deze boeken wordt respectievelijk ingegaan op de geschiedenis van de stad Parijs aan de hand van 21 metrostations en de geschiedenis van het Franse land aan de hand van oude wegen en handelsroutes. Zijn originele stads- en landgeschiedenis waren op een aanstekelijke manier geschreven en lazen heerlijk weg. Door Deutsch is dit genre populairder geworden en zijn meer van dit soort werken verschenen. Na het verschijnen van En route en Métronome en het lezen van de flaptekst van Germania. Een persoonlijke geschiedenis van het oude en het huidige Duitsland verwacht je als lezer een soortgelijk werk over de geschiedenis van Duitsland. Wees er echter op voorbereid dat je niet heen leest over de ondertitel ‘persoonlijke geschiedenis’. Hoewel het boek de geschiedenis van het Duitse land behandeld, gebeurt dit heel anekdotisch naar aanleiding van bezoekjes die auteur Simon Winder aan het land heeft gebracht. Winder geeft terecht in zijn inleiding aan dat niet elke lezer hiervan gediend zal zijn, zo’n persoonlijke geschiedenis is immers een kwestie van smaak.

“Het is dan ook onvermijdelijk dat ik met dit boek sommige lezers zal vervelen of van mij vervreemden – maar naar ik hoop niet te veel.” (p. 19)

Met de kennis in het achterhoofd dat het boek veel persoonlijke anekdotes bevat en geschreven is door een Engelsman, is het niet verwonderlijk dat het boek veel lovende kritieken heeft gekregen in het Verenigd Koninkrijk, en in landen als België en Nederland minder. In Duitsland daartegenover is het boek weer positiever ontvanger. Verschil tussen de Nederlandse en Duitse vertaling is echter dat de Duitse uitgever ervoor heeft gekozen om de talrijke autobiografische passages radicaal te schrappen, omdat die compleet niet ter zake doen voor het historische verhaal. Deze beslissing had wat mij betreft ook best in Nederland genomen mogen worden.

Het boek is chronologisch opgebouwd, al wordt niet de gehele geschiedenis van Duitsland behandeld. Zo kiest Winder ervoor om niet verder te gaan dan 1933. In zijn inleiding licht hij deze keuze toe, volgens hem hebben veel kunstenaars en wetenschappers op dat moment Duitsland verlaten waardoor het land niet meer hetzelfde was. Ik geef Winder deels gelijk, het land was inderdaad niet meer hetzelfde, maar ook die periode hoort bij de Duitse geschiedenis. Daarnaast kan Winder het niet nalaten om door het gehele boek door toch soms verwijzingen naar of vergelijkingen te maken met de periode van Hitler-Duitsland.

“Ik snijd dit onderwerp aan in een hoofdstuk dat over de negentiende eeuw gaat, omdat dit boek eindigt bij het jaar 1933 en het uiteraard onmogelijk is om over Duitsland te schrijven zonder iets over de Jodenvervolging te zeggen.” (p. 346)

“Dit boek houdt een chronologische volgorde aan, hoewel de Romeinse en middeleeuwse stukken woest alle kanten op gaan en evenzeer gaan over de obsessie van latere Duitsers voor deze periodes als over deze periode zelf.” (p. 20)

Winder heeft er een handje van allerlei onderbrekingen in zijn verhaal te maken om uitstapjes te maken naar wetenswaardigheden over bijvoorbeeld muziek, sprookjes en alcohol. De logica van het geheel is hierdoor echter ver te zoeken. Soms heeft Winders verhaal veel weg van een vrolijke docent geschiedenis die de hele klas aan zijn lippen laat hangen door op meeslepende wijze de gebeurtenissen uit het verleden tot leven te wekken. Winder vermijdt in Germania immers droge opsommingen, waardoor het boek vlot leest. Afgezien van namen, gebruikt Winder bijna geen Duitse woorden. Hierdoor gaat hij ingewikkelde analyses over Duitse concepten die in een andere taal onvertaalbaar zijn uit de weg. Jammer is dat bij het kleurrijke verleden dat Winder in Germania schetst illustraties missen. Het had in een boek als dit niet misstaan de beschrijvingen af te wisselen met afbeeldingen van historische kaarten, objecten, schilderijen en prenten.

Het boek dankt zijn naam aan het werk van de Romeinse geschiedschrijver Tacitus. Hij schreef met zijn Over de oorsprong en de ligging van de Germanen, de Germania. In dit werk schetst Tacitus de specifieke deugden van de Germanen. Hele generaties Duitse nationalisten beschouwden dit werk als stichtingsdocument van een Duitse natie. Germania is gebaseerd op schriftelijke verslagen en andere geschiedschrijvers en diende deels Romeinse propagandadoeleinden. Winder doet in zijn Germania beroep op de reizen die hij als lezer en toerist zijn hele leven al maakte naar Duitsland en steekt in die zin ook niet onder stoelen of banken dat zijn Germania ook een subjectieve kijk op het land en haar inwoners betreft.

Hoewel het boek erg plezierig is geschreven, staat het vooral vol met leuke wetenswaardigheden, hierdoor kan het minder gelden als een compleet historisch overzicht van de Duitse geschiedenis. Los van het feit dat het boek stopt bij 1933 worden door het gehele boek heen verschillende perioden kort behandeld, terwijl kleine grappige details uitvoerig aan de orde komen. Wie een diepgravende geschiedenis over de Duitse geschiedenis wil lezen, zal met Germania niet vinden wat hij zoekt. Germania is erg vlot geschreven en een aanrader voor iedereen die op een speelse wijze kennis wil maken met delen van de Duitse geschiedenis.

Vera Weterings