Recensent: Wouter van Dijk

Playmobil. Share the smile, Dorothée Charles

Uitgeverij Lannoo, Tielt 2015
ISBN: 978-94-014-2975-7

Hardcover, rijk geïllustreerd, met fotoverantwoording
192 pagina’s
€29,99

De geschiedenis van Playmobil

Veertig jaar na het ontstaan van het eerste playmobilpoppetje zijn veel mensen groot geworden met dit bijzondere stukje speelgoed. De viering van de veertigste verjaardag van het playmobilfiguur gaf aanleiding tot het uitbrengen van een lofzang op de playmobilwereld en het bedrijf achter zijn schepping. In kunsthistorica Dorothée Charles heeft het boek een auteur gekregen met kennis van zaken, eerder was zij onder andere conservator bij de playmobiltentoonstelling Il était une fois PLAYMOBIL die in 2009 in het Muséé des Arts Décoratifs in Parijs plaatsvond.

Het boek vertelt in veertig, hoe toepasselijk, vensters het verhaal van de geschiedenis en visie achter het ontstaan van de wereld van Playmobil. Het bedrijf achter het wereldberoemde speelgoed, dat vaak in een adem met zijn kleinere verwanten van Lego genoemd wordt, begon aanvankelijk eind negentiende eeuw in het Duitse Fürth onder leiding van Andreas Brandstätter als familiebedrijf gespecialiseerd in het vervaardigen van beslag en sloten voor kluizen en juwelenkistjes. Andreas’ zoon Georg die het bedrijf in 1908 overnam, verhuisde de boel naar het nabijgelegen Zirndorf en begon de productie van een keur aan metalen producten, variërend van kassa’s tot weegschalen. Zijn zoon Horst stapt in de loop van de jaren 1950 echter over naar de fabricage van plastic producten, en het is dan dat de eerste speelgoedproducten het levenslicht zien. Het duurde echter tot de oliecrisis in de jaren 1970, tot 1974 om precies te zijn, dat Brandstätter zijn ontwerper Hans Beck de opdracht gaf een nieuw goedkoop te produceren speelgoedfiguurtje te ontwerpen. Becks schepping was het playmobilpoppetje, dat aanvankelijk ook een neus had, deze is het definitieve ontwerp gesneuveld. Gaandeweg won het figuurtje aan populariteit en het was misschien wel aan een Nederlandse groothandelaar te danken dat het nieuwe product niet direct weer in de vuilnisbak verdween. Bij de presentatie van de eerste playmobilproducten, een wegwerker, indiaan en ridder, op de speelgoedbeurs van Neurenberg in 1974, duurt het tot de allerlaatste dag voordat er uiteindelijk een order wordt geplaatst, door een Nederlandse groothandelaar. Sindsdien is het playmobilfiguur aan een succesvolle carrière bezig en worden er jaarlijks vele tientallen nieuwe figuren, accessoires en speelwerelden ontworpen. Playmobil blijft zich daarbij voortdurend vernieuwen al blijft het oorspronkelijke poppetje altijd herkenbaar.

In veertig thema’s worden in het boek alle aspecten van het fenomeen Playmobil besproken. Deze thema’s zijn ondergebracht in vier hoofdstukken over het playmobilpoppetje, de visie achter de ontwikkeling van het speelgoed, de speelwerelden die geproduceerd worden en de randverschijnselen bij het playmobilspeelgoed zoals de komst van fanclubs en pretparken. De thema’s op hun beurt variëren van de geschiedenis van het ontwerp tot de grootte, vorm, of kleur van het figuurtje maar ook het uitgangspunt achter het ontwikkelen van het speelgoed, het wereldwijde succes van het figuurtje en de verschillende themawerelden komen aan bod.

De enthousiaste en positieve schrijfstijl maken samen met de overvloed aan prachtige kleurenafbeeldingen dat het boek snel en prettig leest. Keerzijde is echter dat je als lezer hier en daar het gevoel krijgt een reclamefolder voor het speelgoedmerk te lezen door de niet-aflatende stroom aan complimenten en superlatieven voor het speelgoed. Heel verwonderlijk is dit natuurlijk niet, het boek is immers uitgegeven als feestelijk ‘gedenkboek’ om te vieren hoe de kleine playmobilpop in veertig jaar de wereld heeft veroverd. Wat meer terughoudendheid in deze had nochtans niet misstaan, de populariteit van het speelgoed spreekt wat dat betreft voor zich. Afgezien van dit kleine puntje van kritiek is het boek kort gezegd gewoon erg leuk om te lezen, mits je fan van het figuurtje met de nijptanghandjes bent natuurlijk.

Veel minder zichtbare aspecten van het speelgoed worden in het boek uiteengezet, bijvoorbeeld hoe het productieproces verloopt, waar de fabrieken en distributiecentra staan, en wat de visie achter het Playmobilspeelgoed is; de fantasie van het kind moet gestimuleerd worden, vandaar dat zoveel attributen in de playmobilwereld onbeperkt uitwisselbaar zijn. De hoeveelheid avonturen die een kind met zijn playmobilverzameling kan beleven wordt hierdoor gelijkgetrokken met de fantasie van het kind, en daarmee grenzeloos. Hierin is een duidelijke parallel met Lego te zien. Een groot verschil met Lego is daarentegen de afkeer van het playmobilconcern voor hypes. Het niet uitbrengen van series die bekend zijn via andere media, zoals Star Wars, Harry Potter, The Lord of the Rings wordt bewust niet gedaan om de tijdloosheid van het speelgoed te garanderen, anders dan waar bijvoorbeeld Lego voor kiest. Wél houdt Playmobil een vinger aan de pols voor trends op de langere termijn, zo wordt bijvoorbeeld wel ingespeeld op het succes van fantasy als thema dat zichtbaar is aan het succes van merchandise van bijvoorbeeld The Lord of the Rings en The Hobbit, en vinden dwergen en trollen hun weg als nieuwe series, zonder dat deze direct aan een boek of film te koppelen zijn waardoor ze minder snel gedateerd zullen raken.

De visie van het merk om de fantasie van kinderen te stimuleren is natuurlijk lovenswaardig, maar zo nu en dan wordt hier in het boek wel erg diep op ingegaan, wat leidt tot tegenstrijdigheden. Zo wordt bijvoorbeeld door Charles gesteld dat door het eenvormige gezicht en lichaam dat voor elk van de poppetjes hetzelfde is geen beperkingen als gewicht, huidskleur of welke potentieel discriminerende kenmerken dan ook het spelen van de kinderen zou beperken. Verderop echter lezen we hoe in de loop van de tijd de figuurtjes steeds diverser werden waardoor de kinderen meer mogelijkheden voor hun fantasieverhalen zouden hebben. Zo zijn er nu poppetjes met een extra dikke buik, bruine poppetjes, figuurtjes met stoppels, met lippenstift, mascara en zelfs zwangere vrouwenfiguurtjes. Voor beide stellingen is wat te zeggen, maar ze lijken elkaar enigszins tegen te spreken. Dit neemt niet weg dat het spelen met speelgoed dat de fantasie en creativiteit van kinderen stimuleert alleen maar positieve gevolgen heeft, en aan het aanbieden van zulk speelgoed heeft Playmobil een grote bijdrage geleverd.

Dit alles maakt het boek tot een erg interessant en vlot geschreven, maar ook leerzaam boek over Playmobil en de geschiedenis van dit inmiddels tot miljardenconcern uitgegroeide bedrijf. Een absolute aanrader voor playmobilfans, waartoe ik mijzelf zeker reken!

Wouter van Dijk