Recensent: Vera Weterings

Sluijters, Gestel, Kelder. De passie van verzamelaar Wim Selderbeek, Kees van der Geer

Waanders Uitgevers i.s.m. Stedelijk Museum Alkmaar, Zwolle 2017
ISBN 9789462621213

Paperback met flappen, met illustraties in kleur en zwart-wit, notenapparaat, catalogus, overzicht van tentoonstellingen, bronnenmateriaal en register.
128 pagina’s
€ 22,50

De passie van verzamelaar Wim Selderbeek

De kaft van het boek wordt gesierd door een dame in een felrode jurk die sensueel aan het dansen is. Het is de Spaanse danseres uit 1906 van Jan Sluijters, een sleutelwerk in zijn oeuvre. Op dit doek probeerde Sluijters immers door middel van felle kleuren de bewegingen van de danseres vast te leggen en tot grote consternatie van de Nederlandse kunstelite  schilderde hij vanaf dat moment in bredere kleurvlakken en met fellere contrasten. Hij brak met de academische elite. Spaanse danseres is één van de vele kunstwerken die in verband kunnen worden gebracht met kunstverzamelaar Selderbeek. Het is één van de werken waarvan verzamelaar Wim Selderbeek (1884-1963) zorgde dat ze bij de kunstenaar terugkwamen.

Selderbeek legde in de jaren twintig van de vorige eeuw een bijzondere collectie van contemporaine Nederlandse kunst aan en beïnvloedde daarmee de ontvangst van de moderne kunst. Musea hadden in die tijd nog niet of nauwelijks een aankoopbudget waardoor verzamelaars zoals Selderbeek vaak belangrijker waren dan de bijdrage van musea en overheden wat betreft de kunstaankopen. Verzamelaars hadden dan ook een belangrijke rol in die periode, ze bepaalden met hun kunstaankopen het museale aanbod. Vaak leenden ze hun collectie immers uit aan musea, Selderbeek was geen uitzondering. Hij leende aan het Stedelijk Museum in Amsterdam, het Gemeentehuis in Soest en eind 1936, vlak na de opening van het Stedelijk Van Abbemuseum in Eindhoven, gaf hij maar liefst 140 kunstwerken in bruikleen aan dit museum. Dat is vrij uitzonderlijk, helemaal wanneer we in ogenschouw nemen dat het museum op dat moment zelf slechts enkele tientallen objecten bezat. Selderbeek behoorde toen in één klap tot de grootste bruikleengevers van Nederland.

Toch was Selderbeek ondanks zijn belang in de ontwikkeling van de contemporaine kunst aan het begin van de twintigste eeuw en het museale aanbod in die periode tot voor kort vrij onbekend. Daar is nu verandering in gekomen. Waar het Stedelijk Museum Alkmaar eerder verzamelaars voor het voetlicht bracht zoals Piet Boendermaker (1877-1947) met een tentoonstelling in 2015 is nu een grote overzichtstentoonstelling te zien waardoor de collectie Selderbeek eindelijk voor een groot deel weer bij elkaar kan worden gebracht. Daarnaast is ook grondig onderzoek gedaan naar de verzamelaar en is er een reconstructie van zijn collectie gemaakt, waardoor de rijke verzameling van meer dan 350 kunstwerken nu in kaart is gebracht en via een publiekspublicatie aan een breed publiek getoond kan worden.

Het boek bij de tentoonstelling Sluijters, Gestel, Kelder. De passie van verzamelaar Wim Selderbeek is meer dan een tentoonstellingscatalogus. Het boek laat de lezer kennismaken met de goed bewaarde geheimen van kunstverzamelaar Selderbeek en geeft ook een inkijkje in zijn leven. Maar vanwaar die plotselinge interesse van het Stedelijk Museum Alkmaar in de tot voor kort vrij onbekende Selderbeek? Aanleiding voor nader onderzoek was de schenking van Renée Smithuis in december 2015. Hij schonk toen het doek Gezelschap aan een tafel van Toon Kelder aan het museum en op de achterzijde van het schilderij bevonden zich twee oude labels die verwezen naar de collectie Selderbeek. Kees van der Geer ging op onderzoek uit en reconstrueerde de privéverzameling van Wim Selderbeek voor het eerst in zijn totaliteit. Zoals in de publicatie is te lezen was deze collectie van bijzonder goede kwaliteit met werken van Jan Sluijters, Leo Gestel, Toon Kelder, Charley Toorop en Arnout Colnot. Dat was echter niet de enige interessante ontdekking. Nee. Het speurwerk van Van der Geer bracht ook onbekende meesterwerken van Jan Sluijters en andere tijdgenoten aan het licht, het ging om werken die door Selderbeek waren verkocht en vervolgens door erven goed waren bewaard. Deze bijzonder fraaie werken zijn nu voor het eerst in de tentoonstelling en publicatie voor het publiek te zien.

Dat Wim Selderbeek een kleurrijke persoonlijkheid was, dat is iets waar je als lezer na dit boek niet omheen kunt. Selderbeek was een flamboyante Amsterdamse poelier en autohandelaar die zijn vermogen stak in het verzamelen van kunst. Wanneer hij met verzamelen begon is niet direct bekend, maar de eerste tekenen van zijn collectie dateren uit 1925. Wat de aanleiding was voor zijn verzamelwoede is niet goed te achterhalen, maar het is goed mogelijk dat Cornelis Baard (1870-1946) daar een rol bij speelde. Baard was de directeur van het Stedelijk Museum Amsterdam en de families Baard en Selderbeek waren nauw bevriend. Het is ook samen met Baard dat hij in de zomer van 1926 een tentoonstelling verzorgde en in datzelfde jaar gaf hij ook drie werken van Toon Kelder in bruikleen aan het Stedelijk Museum. Aan de hand van vele illustraties komen de verschillende werken die Selderbeek verzamelde en uitleende aan musea aan bod. Zo heeft Van der Geer niet alleen het verhaal van de verzamelwoede en bruikleengeschiedenis van Selderbeek in beeld gebracht, maar weet hij ook de handelaar in beeld te brengen en krijgt hij het voor elkaar de collectie te reconstrueren en de betekenis van de collectie helder te verwoorden. Het boek gaat echter niet alleen over Selderbeek en de kunst, maar ook over zijn zakelijke kant. Erg leuk extraatje bij de publicatie is ook dat de museumbezoeker er een speciale heruitgave van een receptenfolder van Selderbeek bij krijgt: aanbevolen recepten voor smakelijke bereiding van wild en gevogelte. Dit geeft de lezer een idee van de poelierszaak die Selderbeek runde, volgens de folder ‘sedert 1850 de zaak waar het altijd goed is!’

Hoewel Selderbeek een belangrijke bruikleengever was, werd de verzamelaar nauwelijks in die hoedanigheid genoemd en gewaardeerd. Ook nu nog is zijn collectie voor een deel onderdeel van de Nederlandse museumwereld. Zo bevinden zich op dit moment nog drieëntwintig werken in Nederlandse museale collecties, waarvan zes in de verzameling van het Stedelijk Museum Alkmaar. De tentoonstelling en rijkelijk geïllustreerde publicatie van het Stedelijk Museum Alkmaar zullen daar ongetwijfeld verandering in brengen. Wie immers met Selderbeek in aanraking komt, kan niet meer om de rijkdom van zijn collectie heen.

Vera Weterings

De tentoonstelling Sluijters, Gestel, Kelder. De passie van verzamelaar Wim Selderbeek is nog tot en met 20 augustus 2017 in het Stedelijk Museum Alkmaar te bezoeken.