Inmiddels is het vakantieseizoen weer aangebroken en dringen drommen Aziatische toeristen zich in hun Europa-in-een-week-vakantie naar het Van Gogh Museum. In het museum snellen zij zich door de verschillende zalen om een glimp te zien van De Zonnebloemen (1889) en De Amandelbloesem (1890). Het is echter niet per se meer nodig voor deze Aziatische toeristen om een bezoek te brengen aan het Hollandse museum. Zo bracht het museum de werken twee jaar geleden naar Azië. Om precies te zijn naar Hongkong. Dit waren echter niet de ‘echte’ Van Goghs, maar de replica’s die te koop werden aangeboden. Met de nieuwe technieken die het museum gebruikt is het onderscheid echter nauwelijks meer te zien. De relievo’s, zoals de replica’s worden genoemd, zijn van dermate hoge kwaliteit dat ze het originele werk heel dicht benaderen.
Enige tijd geleden was op BBC Four te zien hoe een aantal werken van het Van Goghmuseum met een 3D-scanner werden bekeken. Met deze innovatieve methode was het mogelijk om zo ver in te zoomen in de schilderijen dat je kon zien hoe de verf op het schilderij was aangebracht. Zo neemt de 3D scanner meesterwerken onder de loep en maakt hier als het ware nieuwe kunstwerken van. Zo lijkt De Zonnebloemen van Van Gogh een totaal nieuw kunstwerk, een soort beeldhouwwerk als je ziet hoe de verf is aangebracht. De scan toont een soort reliëfkaart van een maanlandschap. Deze methode betekent extra mogelijkheden in het onderzoek naar kunstobjecten, naast de röntgenstraling, oftewel X-ray, die onderzoekt of er andere schetsen onder een schilderij te vinden zijn. Deze nieuwe innovatieve technieken beloven nog heel wat ontdekkingen en een verhoogde kennis van de schilderkunst.
De Relievo’s die het Van Gogh Museum in samenwerking met experts van Fujifilm ontwikkelt zijn afgeleid van de speciale 3D-techniek die wordt gebruikt voor de productie: reliefografie. Deze techniek combineert een driedimensionale scan van een schilderij met een hoge resolutie print. Voor de werken van Van Gogh is zowel een nauwkeurige reproductie van de voorzijde als de achterzijde van de schilderijen gemaakt. De kwaliteit wordt gewaarborgd met zeer strenge controles en elke relievo is genummerd en geaccordeerd door een conservator. Als cultureel ondernemer loopt het Van Gogh Museum met deze techniek voorop. De lancering van de eerste serie relievo’s met onder andere reproducties van De Amandelbloesem (1890), De Zonnebloemen (1889), De oogst (1888), Korenveld onder onweerslucht (1890) en Boulevard de Clichy (1887) werden maandag 15 juli 2013 in Hongkong gepresenteerd. De opbrengsten van de relievo’s waren onder andere gereserveerd voor de verbouwing van de nieuwe vleugel. Naast commerciële doeleinden worden de relievo’s ook ingezet voor educatie en zijn fragmenten van een relievo te zien in de tentoonstelling Van Gogh aan het werk.
Zo organiseerde het museum in samenwerking met het Oogfonds in november 2014 een museumavond waarbij bezoeker relievo’s mochten aanraken. Bezoekers werden uitgedaagd geblinddoekt te voelen welk schilderij zij voor hun neus hadden. De activiteit bood een voorproefje van het nieuwe programma Van Gogh op Gevoel, speciaal ontwikkeld voor blinden en slechtzienden en hun ziende vrienden en familie. Echter met de huidige technologie is het niet alleen met relievo’s mogelijk om bezoekers tegenwoordig in contact te brengen met de kunstwerken.
Het Japanse technologiebedrijf Fujitsu wil mensen ook digitaal laten voelen wat je ziet en is bezig met de ontwikkeling van een tablet met voelbaar scherm. Door gebruik te maken van ultrasone trillingen lijkt de structuur van het scherm te veranderen: van uiterst glad naar grof en ruw. Met het prottype Haptic Sensory Tablet maakt Fujitsu het mogelijk om de ruwe, lederachtige huid van een alligator en het gladde gevoel van een cd-schijfje op je scherm te voelen. De techniek manipuleert de wrijving tussen je vinger en het touchscreen door trillingen. Door te spelen met de luchtdruk en de vibraties afwisselend toe te passen, kunnen verschillende texturen worden nagebootst.
Hoewel de techniek heel futuristisch klinkt, is deze gebaseerd op de al bestaande technologie die je telefoon laat trillen als je een schermtoets aanraakt. De tablet heeft echter nog wel beperkingen. Zo maakt deze een zoemend geluid en is hij nog vrij dik. Daarbij werkt de totaalbeleving alleen als je het scherm plat houdt. De mogelijkheden zijn in ieder geval beperkt. Toch zie ik nieuwe kansen voor musea. Waar je in een museum nooit de voorwerpen mocht aanraken, zou je op de tablet de haarlijntjes van een schilderij kunnen voelen.
Vera Weterings