Vlijmscherp verleden, Luc Amkreutz en Annemarieke Willemsen

vlijmscherp-verleden

Recensent: Wouter van Dijk

Vlijmscherp verleden. Het zwaard als wapen en symbool, Luc Amkreutz en Annemarieke Willemsen

Rijksmuseum van Oudheden, Leiden 2016
ISBN: 978-90-71201-30-1

Paperback, rijk geïllustreerd, met lijst van aanbevolen literatuur
80 pagina's
€9,95

 

Zwaardengeschiedenis op het scherpst van de snede

Zwaarden. Wie heeft er in zijn jonge jaren niet mee rondgezwaaid? Buiten ronddravend met in gedachten de meest fantastische ridderverhalen. De zwaarden waren in dat geval van hout of plastic, maar in het Rijksmuseum van Oudheden (RMO) in Leiden is momenteel een grote hoeveelheid ‘echte’ zwaarden te bewonderen in de tentoonstelling Vlijmscherp verleden. Het zwaard als wapen en symbool. Deze recensie gaat nader in op de gelijknamige publicatie die bij de tentoonstelling is verschenen.

Wat maakt zwaarden toch zo fascinerend? De manier waarop het dodelijke wapen een verlengstuk van zijn hanteerder kan vormen? De wijze waarop het door kostbare versiering de functie van statussymbool kon verkrijgen? De moeite en kosten die het vervaardigen van een goed exemplaar met zich meebracht? Waarschijnlijk een combinatie van deze drie en nog wel meer redenen. Eeuwenlang was het zwaard hét symbool van krijgerschap en mannelijkheid en tot in de huidige tijd worden bij ceremoniële gelegenheden van bijvoorbeeld de krijgsmacht en het koningshuis zwaarden van stal gehaald om de gebeurtenis nog meer cachet te geven.

In de publicatie wordt aan de hand van een aantal topstukken uit de archeologische zwaardencollectie van het RMO en een aantal bruikleengevers dieper ingegaan op de rol die het zwaard als gebruiksvoorwerp én symbolisch object speelde in de geschiedenis. De zwaarden zijn ingedeeld naar tijdvak, en tussen de verschillende perioden in zijn korte essays opgenomen waarin allerlei aspecten van het zwaard en de daaraan verbonden symboliek onder de loep worden genomen. In een tijdsspanne die loopt van de bronstijd tot de eenentwintigste eeuw is er in het boekje ruimte om veel over de rol van zwaarden in de geschiedenis te vertellen, maar natuurlijk lang niet alles. Het boekje is bescheiden van formaat, het telt 80 pagina’s, en is bedoeld als verdieping op de tentoonstelling. Het is daarbij een mooie introductie voor wie meer over de geschiedenis van het zwaard te weten wil komen, mede vanwege de handige literatuurtips die achterin de publicatie zijn te vinden.

De zwaarden die behandeld worden zijn stuk voor stuk interessant. Niet allemaal even glanzend en indrukwekkend als toen ze net gesmeed waren, maar allemaal met een bijzonder verhaal. Toch blijken verschillende exemplaren de tand des tijds bijzonder goed te hebben doorstaan. Een voorbeeld hiervan, en in mijn ogen het absolute topstuk van de tentoonstelling, is het zwaard van Buggenum. Het staat afgebeeld als bovenste van de drie zwaarden op de cover van het boek. Dit zwaard dateert uit de midden-bronstijd, ca. 1200-1100 v.Chr. en is afkomstig uit het Donaugebied in Oostenrijk en Beieren. Het is in 1964 in de Maas tussen Buggenum en Horn gevonden op een plaats waar de Roer in de Maas uitmondt. Vanwege de uitstekende staat, het lijkt nooit gebruikt te zijn geweest, is het aannemelijk dat het zwaard altijd al bedoeld was als offergave. Ook de vindplaats wijst in die richting, aangezien in de prehistorie natte plaatsen als vennen, meren en rivieren vaker een voorkeur genoten voor het deponeren van wapenoffers. Andere voorbeelden van bijzondere zwaarden die in het boekje zijn te vinden zijn het ijzertijdzwaard van de ‘vorst van Oss’, het Karolingische 9e-eeuwse rijkversierde zwaard uit Dorestad en een Keltisch zwaard, nog in de schede, uit de Maas bij Roermond.

In de zwaardbeschrijvingen zijn behalve de geschiedenis van het betreffende zwaard ook veel technische details over het stuk terug te vinden. De thematische katernen bieden daarbij de nodige achtergrondinformatie, met onderwerpen als bijvoorbeeld de middeleeuwse ridderslag, de symboliek achter zwaardvondsten op natte plaatsen in het landschap zoals moerassen en rivieren en de rol van het zwaard in vroegmiddeleeuwse heldendichten zoals in de Beowulf. En om terug te komen op het begin van deze tekst; zelfs voor speelgoedzwaarden als historische vondst is aandacht in het boekje. Want ook in de middeleeuwen hielden kinderen er al van om riddertje te spelen. Luc Amkreutz en Annemarieke Willemsen hebben met hun mede-auteurs voor een interessante en erg prettig leesbare verdieping op de tentoonstelling gezorgd. Een must-have voor alle liefhebbers van zwaarden, en voor de prijs hoef je het niet te laten.

Wouter van Dijk

De tentoonstelling Vlijmscherp verleden is nog t/m 2 oktober 2016 te zien in het Rijksmuseum van Oudheden in Leiden. Op zondag 21 augustus wordt in het kader van de tentoonstelling in het museum een heuse Zwaardendag met tal van activiteiten, rondleidingen en lezingen georganiseerd. Lees er hier meer over.

One thought on “Vlijmscherp verleden, Luc Amkreutz en Annemarieke Willemsen

  1. Pingback:

Comments are closed.