Botanische kunst

Recensent: Vera Weterings

Botanische kunst. Van de renaissance tot de 19de eeuw, onder redactie van Andrea Accorsi, Giuseppe Brillante en Elena Percivaldimet een voorwoord door Chiara Nepi

(vertaald door Roselle de Jong, oorspronkelijke titel Botanical Art)

Lecturis, z.p. 2019
ISBN 978 94 6226 336 9

Gebonden, met illustraties in kleur
208 pagina’s
€ 39,95

Botanische kunst

In de uitgave botanische kunst. Van de renaissance tot de 19de eeuw zijn maar liefst werken van vierentwintig botanisten en illustratoren gebundeld. De eerste botanicus die in het boek wordt behandeld is de arts Pedanius Dioscorides. Hij maakte een werk over planten die ten tijde van de eerste eeuw voor medicinale doeleinden werden gebruikt. In de westerse wereld wordt hij nog steeds gezien als grondlegger voor vele plantkundige studies. Ook in latere eeuwen is in dit boekwerk duidelijk te zien dat de beschrijvingen en tekeningen van planten vaak hand in hand gingen met een handleiding voor het ontwikkelen van plantaardige geneesmiddelen en medicijnen. Artsen, apothekers en farmaceuten gebruikten de vaak zeer waarheidsgetrouwe botanische kunstwerken die met wetenschappelijke precisie zijn gemaakt.  

In de Botanische kunst krijgt de lezer een prachtig geïllustreerde introductie in de wereld van de botanische kunst. In het boek wandel je als lezer als het ware door de geschiedenis van de botanie. Elk hoofdstuk behandeld telkens weer een andere wetenschapper of kunstenaar die heeft bijgedragen aan de ontwikkeling en kennis over planten door ze te beschrijven en af te beelden; van de pionier van de moderne plantenkunde in Engeland – John Tradescant (1570-1638) – tot de vader van de Duitse botanie – Leonhart Fuchs (1501-1566). Ook mijn persoonlijke favoriet, Maria Sybilla Merian (1647-1717) ontbreekt niet met haar prachtige afbeeldingen van de diverse stadia van insecten op de bloemen en planten. Voor anderen zal wellicht het werk  van de ‘Raphael van de bloemen’, oftewel Pierre Joseph Redouté (1759-1840) een hoogtepunt zijn. Deze botanist domineerde bijna vijftig jaar de wereld van botanische illustraties. Zijn waterverfschilderijen van bloemen zijn ook van ongeëvenaarde precisie en originaliteit. Opvallend is dat hij met name rozen en lelies schilderde.

Ook minder bekende botanisten zijn in het boek te vinden, zo had ik zelf nooit eerder gehoord van Elizabeth Blackwell (1707-1758). Deze dame gaf een boek uit dat nu onderdeel is van de geschiedenis van de plantenkunde om geld bij elkaar te verzamelen om haar man uit de geschiedenis te krijgen. Het klinkt als de verhaallijn van een roman, maar het verhaal van haar leven en levenswerk is nu een belangrijk onderdeel van de wereld van de botanie. Elizabeth Blackwell was getrouwd met haar neef Alexander Blackwell, een man die altijd in de problemen verzeild raakte. Hij opende een drukkerij zonder daar de papieren voor te hebben en doordat hij de boetes die hij hiervoor kreeg niet meer kon betalen, kwam hij achter de tralies terecht. Elizabeth had geld nodig om in haar onderhoud te voorzien en haar man uit de gevangenis te krijgen. Ze ontdekte dat Engelse artsen en specerijenhandelaren behoefte hadden aan een moderner herbarium van planten en medicinale kruiden konden gebruiken inclusief informatie over hun geneeskrachtige eigenschappen. Vervolgens verhuisde ze naar een huis vlakbij de Chelsea Physic Garden en startte ze met een geïllustreerd herbarium. Elke week maakte ze vier platen tot ze maar liefst vijfhonderd illustraties had gemaakt en deze met de hand inkleurde. Haar man voorzag haar van de wetenschappelijke en gewone namen van de planten en van de informatie met betrekking tot hun belangrijkste eigenschappen. Zo kreeg ze het voor elkaar om in 1737 het eerste deel van Curious Herbal uit te geven en genoeg geld te verdienen om een groot deel van haar mans schulden af te betalen zodat hij vrijkwam.

Het boek staat vol leuke wetenswaardigheden over botanici door de eeuwen heen. Daarbij zorgt de chronologische volgorde waarmee de wetenschappers en kunstenaars worden behandeld ervoor dat je als lezer de ontwikkeling van de botanische kunst door de eeuwen heen goed kunt volgen. De vele anekdotische verhalen en prachtige illustraties maken dat je met dit boek zowel de natuur als de kunst in huis haalt. Kortom, de prachtige paginagrootte botanische kunstwerken schitteren van de pagina’s en zullen menig kunst- en natuurliefhebber bekoren.

Vera Weterings