Recensent: Vera Weterings
Caesar in de Lage Landen. De Gallische Oorlog langs Rijn en Maas, Tom Buijtendorp
Uitgeverij Omniboek, Utrecht 2018
ISBN 978 94 019 1389 8
Paperback, met illustraties in kleur en zwart-wit, notenapparaat, illustratieverantwoording en literatuurlijst.
384 pagina’s
€ 25,-
Caesar in de Lage Landen
Wie kent hem niet? De bekende Romeinse veldheer Julius Caesar. Hij wordt herinnerd als groot staatsman en legerleider in onze contreien bekend van zijn Gallische Oorlog die hij voor een groot deel langs de Rijn en de Maas voerde. Onderzoek wijst uit dat Caesar een stuk minder heroïsch was dan vaak wordt geschetst. Archeoloog Tom Buijtendorp onderzocht de rol van Caesar in de Lage Landen en ontdekte steeds meer aanwijzingen die aantoonden dat het tot nog toe geschetste beeld van Caesar onjuist is. Hij plaatst een van de beroemdste legerleiders uit de wereldgeschiedenis in een nieuw perspectief.
In Caesar in de Lage Landen is te lezen dat Caesar een minder heroïsch voorkomen had dan tot nu toe is geschetst. Zo biedt Buijtendorp de lezer in zijn boek een inkijkje in het onderzoek dat hij deed naar verschillende Caesarbustes en weet hiermee Caesar een nieuw gezicht te geven. Zo wees het onderzoek uit dat Caesar niet alleen kalig was, maar ook dat zijn hoofd de zichtbare gevolgen vertoonde van een zware bevalling, een nieuw gegeven in Caesars biografie. Dankzij de schedelafwijking kon Buijtendorp het authentiekste Caesarportret identificeren, dat sterk afwijkt van de veelal getoonde marmeren Caesarbustes. Zijn onderzoek vond plaats aan de hand van diverse beeltenissen van Caesar die onder meer afkomstig waren uit de collectie van het Rijksmuseum van Oudheden. Een marmeren Romeins portret uit het Rijksmuseum van Oudheden wordt door wetenschappers beschouwd als beeltenis van de oudere Julius Caesar en is één van de twintig in Europa bekende Caesarportretten en één van de weinige zonder moderne aanvullingen. Deze buste vormde de basis voor de levensechte gezichtsreconstructie van archeoloog en fysisch antropoloog Maja d’Hollosy. Omdat het beeldhouwwerk behoorlijk is beschadigd zijn delen van het gezicht gebaseerd op een tweede portret van Julius Caesar; de zogenaamde Tusculum-buste. Deze buste is in het bezit van het Archeologisch Museum van Turijn en toont de veldheer kort voor zijn dood als midden-vijftiger. De delen die op basis hiervan zijn gevormd zijn onder andere de neus en de kin. Hoewel de nieuwe versie evenmin een absolute waarheid presenteert, biedt het wel een geloofwaardig alternatief voor het gevestigde beeld volgens Buijtendorp.
Ook is in het boek te lezen dat Caesar niet alleen qua vertoning minder heroïsch was dan vaak verbeeld wordt, maar ook in zijn daden minder weg heeft van de charismatische legerleider die men altijd schetst. Zo leed Caesar bij Maastricht waarschijnlijk een grote nederlaag. Buijtendorp legt bijna fatale inschattingsfouten bloot en reconstrueert de noordelijke veldtochten van Caesar op een boeiende wijze met vele nieuwe inzichten. Voor zijn onderzoek maakte hij gebruik van recent opgegraven kampen uit Caesars tijd, vondsten in een Karolingisch handschrift, rapporten van een Romeinse legerofficier, geografische analyses en een herwaardering van Caesars eigen statistieken. Hieruit concludeert Buijtendorp dat Caesar en zijn legereenheden tijdens de Gallische oorlog veel noordelijker gelegerd waren dan tot nog toe werd gedacht. Er zijn sterke aanwijzingen dat een hoogteburcht bij Maastricht in 54 en 53 voor Christus diende als kamp en logistiek centrum van Caesars leger. Daarop wijst onder meer een analyse van inheemse goudstukken en de recent vastgestelde omvang van de versterking. Bekend is dat Caesar in het door hem genoemde kamp persoonlijk rondliep en zijn leger er de grootste nederlaag van de Gallische Oorlog leed. Caesars statistieken wijzen erop dat circa de helft van zijn gesneuvelde soldaten in het noorden omkwam. Het onderzoek raakte in een versnelling toen bekend werd dat de schoenspijkers van Caesars soldaten een unieke vorm hadden. Daardoor zijn al drie noordelijk gelegen kampen aan Caesar en zijn legioenen gekoppeld, en bestaat de hoop op nieuwe ontdekkingen, waarvoor het als een reisgids geschreven boek de nodige potentiële vindplaatsen van kampen en slagvelden aangeeft. Nu de aanwijzingen zich opstapelen dat Caesar in de Lage Landen is geweest, is er een enorme inhaalslag te maken. Hoewel het verhaal van de geschiedenis van Caesar in de Lage Landen lange tijd grotendeels uit lege bladzijden bestond, beginnen deze zich met dit onderzoek voorzichtig te vullen. Wel is nog veel onduidelijk en doemen er telkens nieuwe vragen op, maar dat maakt wel dat het boek een mooie aanleiding vormt voor classici, historici en archeologen om opnieuw naar de geschiedenis te kijken. Caesar in de Lage Landen biedt een basis voor gericht vervolgonderzoek om zaken te toetsen, want veel is nog onzeker.
Voor de geïnteresseerde leek leest het boek als een spannende ontdekkingstocht waarbij een held uit vervlogen tijden dichterbij komt dan ooit. Zoals zo vaak met onderzoek naar de oudheid blijkt ook in het boek van Buijtendorp dat het beschikken over de juiste bronnen problematisch is. Archeologisch materiaal is voor een groot deel niet voor handen en de geschreven bronnen die zijn overgeleverd hebben lang niet alle gedocumenteerd. Daarnaast zijn vondsten en teksten aan interpretatie onderhevig. Dat vraagt creativiteit van oudheidkundigen. Buijtendorp heeft dit in zijn onderzoek bijzonder vaardig opgelost. Hij laat in zijn boek zien dat je de schaarse archeologische resten en primaire bronnen aan elkaar kan toetsen om meer inzicht te krijgen in de historie. Zo laat hij als geen ander zien hoe historische inzichten en goed onderbouwde nieuwe hypothesen wetenschappelijk inzicht naar een hoger niveau kunnen brengen. Uiteraard ontbreken nog vele puzzelstukjes, maar in Caesar in de Lage Landen weet Buijtendorp alweer een hoop nieuwe puzzelstukjes in elkaar te laten vallen.
Vera Weterings