De Dode Zeerollen. Nieuw licht op de schatten van Qumran, Mladen Popović e.a.

Wbooks, Amsterdam 2013
ISBN 978 90 663 0106 1

Gebonden, zwart-wit en kleuren illustraties, literatuurlijst, illustratieverantwoording en tijdbalk
216 pagina’s
€ 24,95

De Dode Zeerollen

De publicatie De Dode Zeerollen verschijnt tegelijkertijd met de tentoonstelling in het Drents Museum. Dit werk biedt een duidelijk overzicht van een tot de verbeelding sprekend onderwerp.  Zoals in de inleiding al wordt aangegeven is het onderwerp een verhaal voor een spannend jongensboek:

‘De Dode Zeerollen spreken enorm tot verbeelding, en niet zonder reden. Het verhaal van hun moderne ontdekking en de eerste jaren erna leest als een spannend jongensboek of zelfs een thriller.’ (p. 6)

Het boek is geschreven door Mladen Popović met veertien anderen, waaronder Ed Noort, Eibert Tigchelaar en Lawrence H. Schiffman. Mladen Popović (1977) behaalde zijn Master en Doctoraal aan de Rijksuniversiteit Groningen en heeft daarna zijn PhD aan de Katholieke Universiteit van Leuven en Yale University afgerond. Hij is sinds 2007 verbonden aan het Qumran Institute en post-doc onderzoeker aan de Rijksuniversiteit Groningen, faculteit Godgeleerdheid en Godsdienstwetenschap. Vanaf 1 januari 2010 werd hij directeur van het Qumran Institute en assistent-professor aan de leerstoel van het Oude Testament en Vroege Jodendom met speciale aandacht voor Qumran  en de Dode Zeerollen.

Popović heeft sinds 2008 gewerkt aan de realisatie van de publicatie van het boek en de tentoonstelling. Hierbij heeft hij nauw samengewerkt met het Drents Museum en de Israel Antiquities Authority. In 2008 kreeg hij voor zijn werk de Keetje Hodson Prize van de Koninklijke Hollandsche Maatschappij der Wetenschappen en in oktober 2009 ontving hij een VENI onderzoeksbeurs voor zijn project ‘The Dead Sea Scrolls and the Jewish War against Rome (66-70): New Sources, New Perspectives’.

Popović is dan ook de uitgelezen persoon om meer licht te werpen op de schimmige geschiedenis van de Dode Zeerollen. Het werk is erg prettig opgebouwd en geeft de lezer een bredere kijk op het geheel rondom de Dode Zeerollen. Het is erg fijn dat het werk start met een hoofdstuk waarin kort de context wordt geschetst. In dit eerste deel komen de ontdekking van de rollen en het onderzoek ernaar aan bod. Zo wordt er ook uitgeweid over de complotten, controverses en rechtszaken rondom de Dode Zeerollen.

Het tweede deel, ‘De wereld van de Dode Zeerollen’, schetst een beeld van de periode en plaats waarin de Dode Zeerollen zich bevonden. Het werk licht zowel verschillende culturen uit, die ten tijde van de boekrollen invloedrijk waren, als perioden. Zo zijn er hoofdstukken over onder andere de Romeinen (p. 49-55), koning Herodes (p. 49-55), de Hasmoneeën (p. 46-47) en de Joodse Opstand van 66-70 (p. 110-129).

In het derde deel wordt dieper ingegaan op specifiek de boekrollen. Hierin komen onder andere zaken als de taal, het schrift, de datering, het schrijfmateriaal en niet te vergeten de betekenis van de teksten aan bod. Om op dit laatste wat dieper in te gaan; in de publicatie zijn prachtige kleurenafbeeldingen van (fragmenten van) de boekrollen te vinden met naast of onder de afbeelding een vertaling van de hand van Florentino García Martinez, Adam van der Woude en Popović. Ook is er bij elke afbeelding en vertaling een korte toelichting te vinden over het belang van het geïllustreerde fragment. Zo is per fragment van een boekrol in een spread van twee pagina’s een mooi overzicht bij elkaar gebracht.

In het laatste deel van het boek wordt beschreven hoe de rollen een cultureel icoon zijn geworden en welk belang ze hebben gehad voor het jodendom, christendom  en de islam. Door de aanvulling van dit hoofdstuk wordt de betekenis van deze historische voorwerpen doorgetrokken tot het heden. Hiermee wordt aangetoond hoe ook de geschiedenis van de Dode Zeerollen van belang is voor het heden. De Dode Zeerollen hebben immers een belangrijke bijdrage geleverd aan de huidige betekenis van bovengenoemde geloven.

‘Maar de Dode Zeerollen zijn niet alleen van belang om het verleden beter te begrijpen. Het verleden en vooral hoe mensen zich het verleden voorstellen en ermee omgaan, beïnvloedt ook hoe mensen in het heden in het leven staan.’ (p. 203)

De publicatie is een verheldering op het gebied van het onderzoek naar deze archeologische ontdekkingen. De Dode Zeerollen werden in 1947 ontdekt. Ondanks dat de ontdekking tot de grootste archeologische vondsten van na de Tweede Wereldoorlog behoort, werden de teksten niet snel in de openbaarheid gebracht. Pas de laatste twee decennia is veel vooruitgang geboekt en is er nog meer onderzoek gedaan naar de Dode Zeerollen en zijn er nieuwe inzichten gekomen. In dit boek komt dit goed naar voren.

Onderzoek toont aan dat tenminste één boekrol is geschreven in Qumran, de Rol met de Lofprijzingen. Of de verzameling boekrollen van de Dode Zeerollen in zijn geheel is geschreven door dezelfde bevolkingsgroep die in Qumran leefde, is onduidelijk.

‘Een van de weinige dingen over de archeologie van Qumran die we op dit moment zeker lijken te weten, is dat de materiële cultuur van Qumran past in de regionale plattelandscontext van de Dode Zee. Maar over de precieze functie van de nederzetting verschillen archeologen hevig met elkaar van mening.’ (p. 100)

Een deel van de rollen zou geschreven zijn door een sekte, die in eerder onderzoek werd geïdentificeerd met de Essenen. Dit is een groep mensen die zou hebben geleefd in Qumran, de vindplaats van een deel van de Dode Zeerollen. De Essenen waren een joodse religieuze groep die leefde rond de tweede eeuw voor Christus en de Joodse opstand. Later onderzoek toont aan dat de eerdere opvatting dat de sekte die leefde bij Qumran de Essenen waren, onjuist is. Hoewel we graag altijd antwoord willen hebben op de vragen uit het mysterieuze verleden, moeten we het wat de Dode Zeerollen betreft doen met een voorlopig onderzoeksrapport. Echter, dit is alsnog een mooier handvat dan foutieve aannames.

‘Nieuw onderzoek laat zien dat sommige teksten – niet alle – wel degelijk in Qumran kunnen zijn gemaakt en geschreven.’ (p.104)

De manier waarop De Dode Zeerollen is opgemaakt – in vier delen – maakt het tot een verhelderend werk over een onderwerp dat tot de verbeelding spreekt. Het werk is zo een aanvulling op de bestaande werken over De Dode Zeerollen waar vaak slechts een verhaal van de Dode Zeerollen is belicht. Bovendien komen in dit werk zowel de achtergrond van het onderzoek naar deze vondsten aan bod, als de betekenis van de verschillende fragmenten, middels uitgewerkte vertalingen in het Nederlands.

Zo zijn de publicatie en de tentoonstelling als het ware met hetzelfde uitgangspunt opgebouwd: het grote verhaal van de Dode Zeerollen wordt geschetst. In de tentoonstelling zijn niet alleen fragmenten van de Dode Zeerollen te zien. Ook wordt een context geschetst hoe de vertaling van de teksten geïnterpreteerd moet worden, is er een ‘onderzoekslab’ waar de boekrollen als archeologisch artefact ontleed worden en om de vondsten in de context te plaatsen zijn er in het paviljoen ‘De Drie Abrahimitische Religies’ collectiestukken  als een oude Bijbel, Koran en Thora te vinden.

’Het is daarom dat de Dode Zeerollen als één van de grootste archeologische ontdekkingen van de twintigste eeuw worden beschouwd. Maar het verhaal van de Dode Zeerollen omvat nog veel meer dan dat.’ (p. 6)

Kortom, De Dode Zeerollen is een aanrader!  Het brengt zowel de historische context van deze informatieschatten in kaart als hun betekenis en het onderzoek eromheen. Hierdoor biedt het werk de lezer een erg compleet overzicht over de geschiedenis van en rondom de Dode Zeerollen.

Vera Weterings

De tentoonstelling De Dode Zeerollen is tot en met 5 januari 2014 in het Drents Museum te zien.  Sinds afgelopen dinsdag, 8 oktober 2013, is de tweede set fragmenten van De Dode Zeerollen te zien, met als hoogtepunt de Paleo-Leviticus-rol van 114 cm. Na de looptijd in het Drents Museum reist de tentoonstelling door naar het Landesmuseum Niederösterreich in Linz, Oostenrijk.