Recensent: Vera Weterings
Israël verdeeld. Hoe uit een klein koninkrijk twee wereldreligies ontstonden, Jona Lendering

Uitgeverij Athenaeum-Polak & Van Gennep, Amsterdam 2014
ISBN: 9 789 025303907

Paperback met zwart-wit illustraties, appendix, verklarende woordenlijst, notenapparaat, illustratieverantwoording en register.
416 pagina’s
€19,99

Israël verdeeld

In Israël verdeeld. Hoe uit een klein koninkrijk twee wereldreligies ontstonden vertelt historicus Jona Lendering het ingewikkelde verhaal van het oude Jodendom. De focus ligt in dit werk op de periode tussen 180 voor Christus en 70 na Christus, waarbij Lendering de gedachtewereld van het oude Jodendom reconstrueert.

Jona Lendering (1964) is historicus en richt zich met zijn populariserende boeken en website Livius.org op de oudheid, vaderlandse geschiedenis en de informatieoverdracht van wetenschappelijke kennis naar het grote publiek. Lendering publiceerde eerder onder andere Vergeten erfenis. Oosterse wortels van de westerse beschaving (2009), De klad in de klassieken (2012) en De rand van het Rijk. De Romeinen in de Lage Landen (2010) met Arjen Bosman. Voor zijn website Livius ontving Lendering in 2010 de Oikos publieksprijs, deze website is de grootste website ter wereld over de oude wereld. Een jaar later ontvingen hij en Bosman de NKV-prijs voor De rand van het Rijk. Ook heeft Lendering een column over religie op de nieuwssite Sargasso.nl.

Zoals we gewend zijn van Lendering heeft hij ook voor Israël verdeeld grondig onderzoek verricht naar primaire bronnen. Zo maakt hij in zijn werk regelmatig gebruik van Bijbelse teksten, Enige werken der Wet en Makkabeeën. In Israël verdeeld gaat Lendering in op de verschillende stromingen van het oude Jodendom, waaronder de sadduceeën, farizeeën, essenen, aanhangers van de 'vierde filosofie' en volgelingen van Jezus. Lendering schetst op deze manier een begrijpelijk en helder beeld van het oude tempeljodendom, een wereld waar tegenwoordig twee wereldgodsdiensten op teruggrijpen: het rabbijnse Jodendom en het Christendom.

Lendering kiest voor de periode tussen 180 voor Christus en 70 na Christus, zodat hij de periode voor de scheiding van de twee godsdiensten kan reconstrueren. In 70 na Christus groeiden het rabbijnse Jodendom en het Christendom namelijk uit elkaar. In dat jaar vernietigden Romeinse legers na een langdurige en bloedige oorlog de joodse tempel in Jeruzalem. Het oude tempeljodendom kwam daarmee ten einde en het rabbijnse Jodendom ontstond. Ook zorgde de vernietiging van de tempel voor het ontstaan van een nieuwe religie: de beweging van de joodse volgelingen van Jezus van Nazaerth groeiden uit tot het Christendom.

Het werk start met een aantal hoofdstukken die ingaan op de politieke ontwikkelingen die leidden tot deze scheiding. Hierin worden de Makkabeeën uitgebreid behandeld. Vervolgens wordt dieper ingegaan op de religieuze diversiteit in de periode tussen 180 voor Christus en 70 na Christus. De lezer krijgt dan te maken met de sadduceeën, farizeeën, essenen, aanhangers van de 'vierde filosofie' en volgelingen van Jezus. Los van het in kaart brengen van de geschiedenis van het oude Jodendom, stelt Lendering in Israël verdeeld ook het gebrek aan achtergrondinformatie over het Romeinse Rijk in ons taalgebied aan de kaak.

(…) want er is in ons taalgebied geen goed geschiedenisboek. Nederlandstalige websites, waar u de in Israël verdeeld geciteerde teksten kunt nalezen, bestaan niet. Commercie speelt een onprettige rol: de aandacht gaat doorgaans uit naar de bestverkopende en niet naar de beste boeken. (p. 332)

Aan het einde van het boek geeft Lendering de lezer een inkijkje in de bronnen die hij heeft gebruikt om Israël verdeeld samen te stellen. Zo wijst hij onder andere op de NBV Studiebijbel uit 2008, The Jewish Annotated New Testament van A.J. Levine & M.Z. Brettler uit 2011 en de tentoonstellingscatalogus De Dode Zeerollen. Nieuw licht op de schatten van Qumran van Mladen Popović uit 2013. Ook staat hij stil bij het gebrek en gevaar van het internet. Zo dienen veel boeken nog in papieren vorm te worden geraadpleegd want hoewel er inmiddels een grote digitaliseringsbeweging gaande is, zijn het de verouderde boeken waar geen auteursrecht meer op rust die digitaal beschikbaar komen. Deze achterhaalde informatie vindt op deze manier zijn weg naar een groot publiek en komt terecht in nieuwe publicaties.

Lendering is ook zeer kritisch over de werkwijze die oudhistorici zouden moeten hanteren bij het beschrijven van de oude wereld. Doordat veel bronnen ontbreken is het volgens hem van belang om minstens net zoveel tijd aan contemplatie van ontbrekende bronnen te besteden als aan bronnenstudie zelf. Lendering noemt dit de training in het denken over de ‘unknown unknowns’, hetgeen de oudheidkunde volgens hem waardevol maakt.

Als de bronnen elkaar tegenspreken, weten we tenminste dat er problemen zijn; als er slechts één bron is, weten we zelfs dát niet. Vandaar dat historici als vuistregel hebben dat één bron geen bron is. (p. 50)

Lovenswaardig in Israël verdeeld is het feit dat Lendering de lezer telkens wijst op het gebrek aan bronnen en daarmee de onzekerheid bij het reconstrueren van de geschiedenis. In Israël verdeeld probeert Lendering met de weinige bronnen die er over de periode van het oude Jodendom zijn, toch een beeld van die wereld te schetsen en slaagt hierin voortreffelijk! Hoewel je na het lezen van het werk als lezer nog steeds met veel vragen over de periode blijft zitten, biedt Israël verdeeld toch een duidelijk overzicht van de bekende en onbekende zaken binnen het oude Jodendom. Israël verdeeld vormt daarom een zeer toegankelijke achtergrond op de complexe wereld van het oude Jodendom.

Vera Weterings