De Duitse Orde in Nederland

Portrettenzaal_Duitse_Orde

Europa kende in de middeleeuwen drie belangrijke geestelijke militaire ridderorden. De Tempeliers en de Hospitaalridders, ofwel Johannieters, zijn bij de meeste mensen wel bekend. De geschiedenis van de Duitse, of Teutoonse Orde, doet veel minder belletjes rinkelen. Toch is het deze orde die tot op de dag van vandaag hier te lande als organisatie nog bestaat, in tegenstelling tot de twee anderen. Waar de Tempeliers en de Johannieters hun bezittingen in de Nederlanden kwijtraakten door algehele opheffing van de organisatie dan wel de komst van de Reformatie, paste de Duitse Orde zich aan aan de veranderde situatie en ging over tot het protestantisme, waardoor haar bezittingen behouden konden blijven en zij in de protestantse Republiek kon blijven functioneren.

De Orde werd aan het einde van de twaalfde eeuw gesticht met grofweg dezelfde doelen als de eerder gestichte IMG_6653
Tempeliers en Hospitaalridders; het beschermen, opvangen en verzorgen van pelgrims in het Heilige Land. Toen in de loop van de twaalfde en dertiende eeuw steeds meer kruisvaardersgebied werd heroverd door de moslims ging de Orde zich meer en meer richten op de strijd tegen heidenen in Oost-Europa. Het was hier dat zij, onder goedkeurend oog van de Duitse keizer, zelfs een compleet eigen staatje konden vestigen, met het reusachtige kasteel de Mariƫnburg in het huidige Polen als hoofdkwartier.

IMG_6649De Orde kende een sterke decentrale bestuursstructuur, met afdelingen, balijen genoemd, in verschillende delen van Europa, voornamelijk binnen het Duitse Rijk. Ook in Nederland had de Duitse Orde een vestiging, en wel in Utrecht. Door schenkingen van vrome burgers of welgestelde ordebroeders verwierf de Orde steeds meer land en bezittingen. De decentrale bestuursstructuur zorgde er, samen met politieke ontwikkelingen in het kerngebied van de Orde, voor dat met de komst van de Reformatie in Nederland de afdeling daar de ommezwaai kon maken naar het protestantisme. Daardoor kon de organisatie voortbestaan en kan zij vandaag de dag nog altijd doen waarvoor zij ooit honderden jaren geleden is opgericht, het verrichten van liefdadige werken en het steunen van zwakkeren in de samenleving.

In het Centraal Museum in Utrecht is momenteel een prachtige tentoonstelling te zien over de Utrechtse afdeling vanIMG_6651 de Duitse Orde: Kruisvaarders en Weldoeners. De expositie toont de Orde in al haar glorie en traditie. Vanaf het vroegste begin en de eerste commandeurs van de Balije van Utrecht tot het huidige liefdadigheidswerk dat de Orde ondersteunt. De tentoonstelling laat zien hoe de Orde ontstond en hoe de Balije van Utrecht na verloop van tijd haar eigen weg ging, waarbij de overgang naar het protestantisme een waterscheiding vormt met de voorafgaande periode. De liefhebber van de middeleeuwen komt volop aan zijn trekken vanwege de vele mooie collectiestukken die tentoongesteld worden. Charters, schilderijen, rijkversierde handschriften, kaarten en vele andere objecten vertellen samen het verhaal van de bewogen geschiedenis van de Ridderlijke Duitsche Orde Balije van Utrecht. Van harte aanbevolen!

Wouter van Dijk

De tentoonstelling in het Centraal Museum in Utrecht is nog te zien tot en met 29 november 2015.