De neergang van de PvdA, Wilco Boom

Recensent: Wouter van Dijk

De neergang van de PvdA. Prominente sociaal-democraten over de crisis en de weg omhoog, Wilco Boom

Uitgeverij Nieuw Amsterdam, Amsterdam 2017
ISBN: 978 90 468 2350 7

Paperback, met register
287 pagina’s
€ 19,99

De toekomst van de sociaal-democratie in het algemeen en de PvdA in het bijzonder

Na de mokerslag die de Partij van de Arbeid bij de afgelopen Tweede Kamerverkiezingen (15-03-2017) moest incasseren, de fractie slonk van 38 naar 9 zetels, duurde het niet lang voordat men zich begon af te vragen ‘waar het mis was gegaan?’ Dit interne debat werd naar goed sociaal-democratisch gebruik ook algauw buiten de partij gevoerd, en het liefst via de media in plaats van met elkaar. Zoals de zelfkritische partij gewoon is werden er al snel allerlei analyses van het grote verlies gegeven. Een van de zangers in dit koor van verklaringzoekenden is journalist Wilco Boom, met dit boek waarin prominente PvdA’ers aan het woord komen met hun verklaring van de al jaren gestaag voortgaande neergang van de partij, én waarin ze hun visie geven op de wijze waarop de partij weer aan importantie kan terugwinnen. Onderzoek wijst uit dat linkse kiezers zichzelf al jaren linkser zien dat het beleid dat de PvdA uitdraagt. Wat dat aangaat is het niet vreemd dat eens het punt komt waarop deze vanouds PvdA-kiezers hun heil bij andere partijen gaan zoeken.

De bevraagde schare politici en partijgangers loopt uiteen van partijleider Lodewijk Asscher tot voormalig voorzitter Hans Spekman, en van vakbondsvrouw Agnes Jongerius tot wethouder Fouad Sidali. Er staan interessante en minder interessante interviews in de bundel, maar de algehele tendens van de stukken in het boek zijn eigenlijk onder te verdelen in twee visies. Kijkend naar vooral het beleid van de laatste jaren is er aan de ene kant de visie die zegt dat er toch wel veel bereikt is wat links beleid betreft, maar dat het voornamelijk aan de vertaling naar de burger toe te wijten is dat de PvdA zo hard is afgestraft. De nivellerende maatregelen van de afgelopen jaren zijn simpelweg niet goed uitgelegd naar de achterban. Hierbij komt dat men vindt dat bovendien de ‘rechtse’ bezuinigingsmaatregelen, heel diplomatiek ‘hervormingen’ genoemd, broodnodig waren. In feite om erger te voorkomen. Dit is, gechargeerd uiteraard, wat naar voren komt uit de gesprekken met Diederik Samsom, Lilianne Ploumen, Wouter Bos en Jeroen Dijsselbloem. Zij kijken naar de actuele politieke situatie en constateren dat het PvdA-beleid gegeven de omstandigheden zo evenwichtig mogelijk is geweest.

Aan de andere kant staan de geïnterviewden die op zoek naar de oorzaken van het verval van de sociaal-democratie in Nederland verder kijkt, meer naar de langere termijn. Links als geheel is immers al jaren slinkende. Dat is geen zaak van de PvdA alleen. Denkers als René Cuperus en Ruud Koole geven aan dat de partij verbleekt is geraakt door de jaren onder Paars, en daarna in de verdediging is gedwongen door de rechtse tijdgeest. In plaats van mee te buigen met de neoliberale wind om zodoende de scherpe kantjes van rechts beleid te vijlen is het voor de partij noodzakelijk haar ideologische wortels te hervinden en die met verve uit te dragen.

De mare van het neoliberalisme over de vrije markt en de afwezigheid van ideologische dogma’s is immers zelf ook een ideologie. De ‘onzichtbare hand’ die de markt stuurt bestaat niet, wat bestaat zijn gigantische multinationals die door het opkopen van elk potentieel concurrerend bedrijfje elke vorm van mededinging onmogelijk maken, om vervolgens in almacht hun wil aan de ‘vrije’ markt op te leggen. Er zijn wereldwijd bedrijven die meer te besteden hebben dan hele staten bij elkaar. Van de wereldwijde welvaartstoename van 9000 miljard dollar afgelopen jaar ging 82 procent naar de rijkste 1 procent op aarde. In Nederland werden we 53 miljard rijker, hiervan ging 45 procent naar de bovenste 1 procent. Hoeveel van deze statistieken zijn er nog nodig voordat in onze botte koppen doordringt dat dit op termijn een recept voor een wereldbrand is?

Wat dat betreft is het ook voor Cuperus, Koole en andere geïnterviewden in de bundel onlogisch dat links het zo slecht doet politiek gezien. Dit kan liggen aan de jarenlange omarming van het Europese project, dat in de praktijk helaas enkel economische belangen van bedrijven gediend heeft en niet de sociale en democratische waarden van West-Europese staten heeft weten te waarborgen. Een voorbeeld is de oneerlijke concurrentie van Oost-Europese arbeiders in West-Europese landen. Een ander punt is wat ik hier maar de culturele component noem; de PvdA, en met haar andere linkse partijen, zijn zich in de loop van de jaren ’60 en ’70 naast hun ouderwetse sociaal-economische geluid ook steeds meer met culturele thema’s gaan bezighouden. Emancipatie van vrouwen, homoseksuelen en migranten bijvoorbeeld. Nieuw Links wilde erkenning van de DDR, en van de Vietcong, dreigde met het verlaten van de NATO en eiste dat de PvdA punten benoemde zonder de uitvoering waarvan zij niet aan coalitieregeringen zou deelnemen. Hoewel sommige van deze cultureel-progressieve standpunten door de jaren heen op zichzelf lovenswaardig waren en zijn, lijkt het erop dat de partij uiteindelijk teveel is vereenzelvigd met deze culturele standpunten.

De hardcore sociaal-economische ideeën van gelijke welvaartsspreiding en een goed bestaan voor iedereen, spreiding van kennis, macht en inkomen zoals Den Uyl het omschreef, raakten op de achtergrond. Onder de Derde Weg die door Wouter Bos gevolgd werd kwam de nadruk te liggen op gelijke kánsen voor iedereen, in plaats van het streven naar gelijkheid. Maar wat als je die geboden kansen niet weet te verzilveren? Dat impliceert dat je je ellendige bestaan helemaal aan jezelf te wijten hebt. Thatcher, Reagan of Rutte zou het niet anders gezegd hebben. Cuperus en Koole pleiten dan ook voor een terugkeer naar de sociaal-economische agenda die in feite het bestaansrecht van de partij is en was. Die ideologische vervlakking, en reddingsboei wordt ook aangedragen door Adri Duijvesteijn, Monika Sie Dhian Ho en Gerdin Verbeet. Wat mij betreft een goede keuze. Zorg ervoor dat de PvdA weer kleur op de wangen krijgt, want een Nederland zonder sterke PvdA, daar wordt onze samenleving als geheel de dupe van. Wat een duidelijk sociaal-democratisch geluid vermag is af te zien aan het succes van Bernie Sanders in de Verenigde Staten en Jeremy Corbyn in het Verenigd Koninkrijk. Met alle kritiek die er op hun ideeën en aanpak te geven is, hebben zij laten zien dat er naar een bevlogen sociaal-democratisch verhaal volop vraag is! Denkvoer voor de toekomst genoeg dus in deze bundel.

Wouter van Dijk