Recensent: Wouter van Dijk

De slag bij Vlaardingen 1018. Strijd om het graafschap Holland, Kees Nieuwenhuijsen (red.)

Uitgeverij Omniboek, Utrecht 2018
ISBN: 9789401912686

Paperback, geïllustreerd in kleur en zwart-wit, met bijlagen, noten, literatuuropgave en registers
256 pagina’s
€ 15,00

De slag bij Vlaardingen in de context van de elfde eeuw

Duizend jaar geleden vond bij Vlaardingen een belangrijke veldslag plaats. De plaatselijke graaf Dirk III versloeg daar toen een leger van de Duitse keizer Hendrik II van wie hij een vazal was. Na de slag kon Dirk zijn onafhankelijke positie in het graafschap, toen nog West-Frisia in plaats van Holland geheten, behouden en kracht bijzetten. Tegenwoordig wordt de slag gezien als beginpunt van de ontwikkeling van het graafschap Holland als onafhankelijkheid gebied.

Aanleiding voor de strafexpeditie die Hendrik II ertoe had aangezet zo’n duizend krijgslieden naar de zompige uithoek van het Duitse rijk te zenden was het feit dat Dirk III eigenmachtig tol hief over passerende vrachtvaarders die langs zijn burcht over de Merwede voeren. Deze ongerechtigde dwingelandij lieten de kooplieden en andere potentaten als de bisschop van Luik niet over hun kant gaan. Aldus werd een strafexpeditie op touw gezet om de dwarse graaf tot de orde te roepen. Het liep anders, het keizerlijke leger viel nog voor de slag goed en wel begonnen was ten prooi aan paniek en koos de vlucht, waarna Dirks troepen een ware slachting onder de vluchtenden konden aanrichten.

Hoewel de titel van dit boek doet vermoeden dat het geheel en al gewijd is aan de illustere slag en zijn gevolgen voor het graafschap, is niets minder waar. De slag zelf en de nasleep ervan krijgen beide slechts één van de in totaal elf hoofdstukken in het boek toebedeeld. Dat is wat vreemd, al wil het natuurlijk niet zeggen dat het boek daarom niet de moeite waard zou zijn. Dat is namelijk zeker wel het geval. De andere hoofdstukken in het boek, door verschillende auteurs geschreven, analyseren elk een ander aspect van de elfde-eeuwse samenleving waarin de slag plaatsvond. Zo zijn er natuurlijk hoofdstukken over de geschiedenis van het graafschap in de periode vóór de slag, de slag zelf en de nasleep ervan. Andere onderwerpen die behandeld worden zijn de scheepvaart en handel over water, archeologisch onderzoek naar graaf Dirks burcht en het elfde-eeuwse Vlaardingen en de rol van religie en de positie van de kerk in het gebied. Interessante uitstapjes zijn verder de hoofdstukken over kleding in het Vlaardingen van de elfde eeuw en over het eten en drinken in die tijd.

Het boek is vlot geschreven en heeft vanwege de brede opzet niet alleen waarde voor mensen die interesse hebben in de Slag bij Vlaardingen of de nederzetting Vlaardingen rond 1018. Een groot deel van het boek beschrijft zaken met een grotere geografische reikwijdte dan Vlaardingen en omgeving, zoals de wording van het graafschap, of is als zodanig extrapoleerbaar voor een groter deel van het gebied dat nu Nederland is, zoals in het geval van de kleding van de bevolking van de nederzetting. Vooral daarom is het jammer dat door de titel lezers op het verkeerde been gezet kunnen worden, terwijl het boek naast het verhaal van de Slag bij Vlaardingen in 1018 juist veel méér te bieden heeft dan alleen dat. De auteurs zijn er goed in geslaagd de slag, die tot voor kort vooral regionale bekendheid genoot, bij een breder publiek onder de aandacht te brengen. Daarbij plaatsen ze hem in breder Europees perspectief waardoor het belang ervan beter beklijft, dat was immers veel groter dan de huidige bekendheid tegenwoordig zou doen vermoeden. Al met al een geslaagde bundel!

Wouter van Dijk