De vraag naar online beschikbare erfgoedcollecties wordt steeds groter. Het is dan ook noodzakelijk om het online ontsluiten samen te laten gaan met het online brengen van metacollecties. Digitalisering kan dienen als middel voor de ontsluiting en ruime toegang tot het delen van erfgoedcollecties. Veel erfgoedinstellingen hebben ook al digitale collecties. Zo blijkt uit het Survey Report on Access tot Digital Resources of European Heritage, opgesteld door Gerhard Jan Nauta en Wietske van den Heuvel van Digitaal Erfgoed Nederland (DEN) namens Europeana. Hierin zijn de resultaten te vinden van de vierde ENUMERATE Core Survey die afgelopen voorjaar en zomer plaatsvond. Core Survey 4 is het resultaat van een onderzoek dat is uitgevoerd door het ENUMERATE Team, als onderdeel van het grotere Europeana DSI 2 project. Bijna 1000 organisaties uit 28 verschillende Europese landen hebben deelgenomen aan het onderzoek.

Uit het onderzoek blijkt dat maar liefst 82% van de respondenten een digitale collectie heeft, waarbij de meeste instituten een rijke mix aan erfgoedmateriaal beheren. Desalniettemin geeft slechts 42% van de instituten aan een digitaliseringsplan te hebben en heeft zo’n 45% van de respondenten nog geen oplossing voor duurzaam behoud op de lange termijn, gebaseerd op internationale standaarden voor de digitale duurzaamheid. Toch biedt zo’n 51% beschreven metadata online aan voor algemeen gebruik. Met name de bibliotheken zijn hierin het meest actief (76%), musea het minst (33%). De reden waarom de instellingen voor digitale toegang kiezen wordt vooral gestimuleerd door academisch onderzoek, gevolgd door educatief gebruik. Verkoop en commerciële licenties worden als minst belangrijke reden beschouwd bij het digitaal brengen van de collectie.

Hoe is het mogelijk dat zoveel instellingen al digitale collecties hebben, maar nog geen concrete plannen met betrekking tot digitalisering? In de huidige samenleving is een zee aan bronnen beschikbaar voor onderzoekers. Het is de kunst hoe deze zee bevaarbaar te maken. De onderzoeker kan niet met een kluitje in het riet worden gestuurd. Oftewel een erfgoedinstelling die een online collectie aanbiedt met niet veel meer dan een zoekfunctie ter navigatie levert niet bepaald een dienst. “Ook online, of misschien wel juist daar, is cureren – selecteren, uitleggen, context bieden – onmisbaar,” stelt Jasper Visser van The Museum of the Future in een interview met Lynn Berger van De Correspondent voor het artikel ‘Het museum van de toekomst is altijd open (en voor iedereen)’ in 2015.

Een eerder rapport uit 2014 gaat ook in op de problemen die vaak bij digitaliseringsprojecten komen kijken, zo toont het rapport Taaluniecommissie Digitaal Erfgoed – Lessen digitaalerfgoedprojecten aan dat digitalisering in de erfgoedsector nog steeds grotendeels afhankelijk is van tijdelijke en projectmatige financiering, hierdoor ontbreekt vaak de duurzaamheid van de oplossing. Daarnaast worden ondanks voortdurende technologische ontwikkelingen, projecten na de start niet meer aangepast en worden digitaal erfgoedprojecten nog te weinig uitgewerkt als onderdeel van een samenhangend digitaal ecosysteem met sterke onderlinge afhankelijkheden.

Afgelopen zomer hebben bijna duizend Europese instellingen het Enumerate-onderzoek ingevuld, waarvan 156 uit Nederland. Naast de uitslag van het Europese ENUMERATE-onderzoek publiceerde DEN ook een rapport specifiek gericht op de Nederlandse resultaten: het rapport ENUMERATE / De Digitale Feiten 2016-2017. Een opvallende verandering voor Nederland zijn de veranderende kanalen om digitaal erfgoed op te publiceren: niet meer alleen via de eigen website, maar ook op andere platforms, zoals Europeana, nationale aggregatoren en bijvoorbeeld Wikipedia.

Verder scoort Nederland ten opzichte van de rest van Europa goed als het gaat om het opstellen van informatiebeleidsplannen. Dit gebeurt in Nederland veel vaker dan in andere Europese landen. Op het gebied van digitale duurzaamheid (het langdurig beheren van informatie zodat deze ook nog toegankelijk is als de software is verouderd) valt er in Nederland nog wel wat te winnen; daarin loopt Nederland iets achterop. Ook zijn er sinds het vorige onderzoek in 2015 geen grote verschillen te zien als het gaat om digitalisering bij Nederlandse erfgoedinstellingen. Daaruit kan geconcludeerd worden dat zich geen grote ontwikkelingen voordoen op het gebied van digitaal erfgoed. Dit is deels te verklaren uit het feit dat er geen grote subsidies meer worden toegekend voor digitalisering zoals dat voor 2010 werd gedaan. De instellingen moeten de investeringen in digitalisering nu vaker zelf bekostigen.

Vera Weterings

De resultaten van de enquête ENUMERATE Survey Report on Digitisation in Cultural Heritage Institutions 2017 zijn in het rapport na te lezen op de website van Digitaal Erfgoed Nederland (DEN). Ook de resultaten van het rapport ENUMERATE / De digitale Feiten 2016-2017 zijn daar te vinden evenals het volledige rapport Taaluniecommissie Digitaal Erfgoed – Lessen digitaalerfgoedprojecten.