Misschien wel de meest iconische verzetsdaad in Amsterdam tijdens de Tweede Wereldoorlog is de aanslag op het bevolkingsregister in 1943. Vanwege het feit dat het dit jaar 75 jaar geleden is dat de aanslag plaatsvond, en 2018 het Jaar van Verzet gedoopt is, heeft het Verzetsmuseum dit jaar een expositie aan de gebeurtenis gewijd.
Op zaterdag 27 maart 1943 drong een groep kunstenaars en studenten, vermomd als politieagenten en rechercheurs het pand van het bevolkingsregister aan de Plantage Kerklaan 36 in Amsterdam binnen. De bewakers worden overmeesterd en gekneveld in de tuin van dierenpark Artis gelegd. In het bevolkingsregister worden de persoonskaarten uit de archiefkasten gehaald zodat ze beter zouden branden. Er worden explosieven in het pand geplaatst en na een operatie van bijna twee uur vertrekt de groep weer. Op de deur hangen de aanslagplegers een bordje met ‘Explosiegevaar!’. De ontploffing en brand die volgen richten grote schade aan aan de bevolkingsadministratie van de stad. De aanslag leek dus zeer succesvol. Achteraf kun je je afvragen hoe groot het succes was dat geboekt werd, zeker gezien het feit dat door verraad twaalf van de betrokken aanslagplegers uiteindelijk hun verzetsdaad met de dood zullen bekopen en ‘slechts’ 15% van het archiefbestand werd vernietigd. Wel liep bijvoorbeeld de invoering van de distributiestamkaart vertraging op, hetgeen gunstig was voor de voedselvoorziening aan onderduikers. Was dat het waard? Als bezoeker van de tentoonstelling dringt die vraag zich aan je op.
In de expositie loop je met een koptelefoon op door een levensgroot driedimensionaal stripverhaal. Zes van de hoofdrolspelers van de aanslag worden gevolgd in de aanloop naar de aanslag en in de periode kort erna. Zowel de praktische problemen waar de verzetsmensen tegenaan liepen als de morele dilemma’s waarmee ze te kampen kregen komen op een zeer interessante manier aan bod. Als bezoeker wordt je echt meegenomen in hun tweestrijd. De tentoonstelling zit erg goed in elkaar, door aan het eind de resultaten van de aanslag te laten zien en de dramatische consequenties die de actie voor veel betrokkenen had, ga je als bezoeker actief nadenken over de gebeurtenissen en worden de dilemma’s die toen speelden naar de actualiteit gehaald. De manier waarop de tentoonstelling is ingericht, in de vorm van een stripverhaal waarbij de hoofdpersonen tot je spreken, zorgt voor een nog intensere beleving van het geheel. Deze tentoonstelling moet je zeker bezoeken!
Wouter van Dijk