Recensent: Wouter van Dijk

‘In geouwehoer kun je niet wonen’. Het leven van Jan Schaefer, Louis Hoeks

Uitgeverij Atlas Contact, Amsterdam/Antwerpen 2017
ISBN: 9789045023991

Paperback, met literatuuropgave, noten en personenregister
423 pagina’s
€ 35,99

Jan Schaefer

Een van de meest iconische PvdA-ers uit de naoorlogse periode was Jan Schaefer (1940-1994). De man die de renovatie van de Amsterdamse binnenstad grondig ter hand nam om de woningnood in de hoofdstad te verlichten. Zoals vaak bij uitgesproken types werd hij op handen gedragen door medestanders en verguisd door tegenstanders. Journalist Louis Hoeks raakte gefascineerd door de persoon van Schaefer, die ook decennia na zijn dood nog veel emoties, positief en negatief, losmaakt.

Hoeks verdeelt zijn boek in vijf chronologische delen waarin hij Schaefers leven beschrijft van diens jeugd, via zijn kennismaking met het buurtwerk in Amsterdam naar zijn politieke loopbaan voor de PvdA. Het zwaartepunt van het boek ligt op het deel van Schaefers leven waarin hij onderdeel was van het kabinet Den Uyl als staatssecretaris van Volkshuisvesting, en zijn wethouderswerk in Amsterdam. Dat zijn per slot van rekening ook de activiteiten waarmee Schaefer landelijke bekendheid verwierf.

Jan Schaefer werd in 1949 geboren in Amsterdam als zoon van een banketbakker, en had als middenstandszoontje niet veel op met de arbeiderskinderen uit zijn buurt. Het standsverschil, hoe klein ook, was in de jaren vijftig nog volop voelbaar. Aanvankelijk was de bedoeling dat Jan de banketbakkerij van zijn vader zou overnemen, en hoewel Jan wel de opleiding tot banketbakker zou volgen was de bakkerij overnemen niet wat hij zou doen. Wel werkte hij de eerste tien jaar van zijn loopbaan her en der als bakkersknecht. Typerend voor de jonge Schaefer was dat hoewel hij politiek over veel zaken een mening had, zijn voorkeur enige tijd onduidelijk bleef. Hij was zoekende, sloot zich zelfs enige tijd aan bij de jongerenorganisatie van de VVD. Dat had er misschien mee te maken dat hij in zijn familie omringd was met VVD-sympathisanten, zoals zijn moeder en halfzus. Begin jaren zestig maakte Schaefer de ommezwaai naar de CPN, wiens heldere eenvoudige boodschap hem aansprak. Na anderhalf jaar hield Jan het daar echter voor gezien, mede vanwege de benauwde stalinistische omgang binnen de partij, maar ook lijkt het erop dat Jans politieke ambities binnen die partij niet snel waargemaakt zouden kunnen worden.

Dat lukte wel via de PvdA, waar hij zich als kamerlid vanaf 1971 verdiepte in stadsvernieuwing, huurbeleid en huuracties. Aan de jaren in Amsterdam waar hij zich in buurtcomités hard had gemaakt voor renovatie van volkswijken in plaats van de grootschalige sloop en nieuwbouw  had Schaefer een grote populariteit overgehouden. Mede daaraan dankte hij zijn positie als staatssecretaris in het kabinet-Den Uyl. Het werd Schaefers finest hour. Met hard en ziel stortte hij zich in de talloze woningbouw- en stadsvernieuwingsprojecten die in die tijd van de grond getild moesten worden. Nadat een tweede kabinet Den Uyl er ondanks grote verkiezingswinst niet kwam, wilde Schaefer niet terug de kamerbankjes in. Hij werd wethouder in Amsterdam. Een terugkeer naar Den Haag aan het eind van zijn loopbaan als voorzitter van de Interbestuurlijke Projectgroep Sociale Vernieuwing zou geen succes worden.

Zo aimabel en rechtdoorzee als Schaefer in zijn publieke leven was, zo gesloten was hij over privézaken. In huiselijke kring kon hij het zijn vrouw moeilijk maken door veel te eisen en weinig terug te geven. Ook hield hij er meerdere buitenechtelijke relaties op na, wat zijn huwelijk geen goed deed. Voor de volkshuisvesting in de tweede helft van de twintigste eeuw is Schaefer echter een belangrijke figuur gebleken.

Louis Hoeks zet in zijn uitgebreide biografie een zeer compleet beeld neer van de man Jan Schaefer. Hij heeft daarvoor niet alleen literatuur en archieven geraadpleegd over de man, maar vult die informatie op journalistieke wijze aan door een heleboel gevoerde interviews met mensen uit Schaefers omgeving. Die geven vaak toch een wat ander beeld van Schaefer dan dat wat hij zelf graag over zichzelf uitdroeg. Het resultaat is een lijvige maar goed leesbare biografie over de man die versmolt met de linkse volkshuisvestingsidealen van de jaren zeventig en tachtig.

Wouter van Dijk