Recensent: Vera Weterings

In het hart van de Renaissance. Schilderkunst uit Noord-Italië, 1500-1600, Bram de Klerck e.a.

Waanders Uitgevers i.s.m. Rijksmuseum Twenthe, Zwolle 2017
ISBN 978 94 6262 106 0

Paperback met flappen, illustraties in kleur, catalogus, literatuur, fotoverantwoording en notenapparaat
176 pagina’s
€ 24,95

In het hart van de renaissance

De tentoonstelling In het hart van de Renaissance in het Rijksmuseum Twenthe in Enschede kan gezien worden als een opvolger van de tentoonstelling De ontdekking van de wereld die twee jaar eerder in het museum te zien was en de Renaissance in de Zuidelijke Nederlanden in beeld bracht. In het hart van de Renaissance legt de nadruk op Noord-Italiaanse renaissancekunst. Deze tentoonstelling kon worden georganiseerd door de tijdelijke sluiting van de Pinacoteca Tosio Martinengo in Brescia, Noord-Italië. Dit museum is met zo’n negentig schilderijen verspreid over zes eeuwen – van de dertiende tot de achttiende eeuw – een van de belangrijkste musea van Italië. Voor de collectie is gebruik gemaakt van de militaria uit het Museo delle Armi’Luigi Marzoli’ en de archeologische voorwerpen uit het Museo di Santa Giulia, deze musea zijn allebei onderdeel van de Pinacoteca Tosio Martinengo. De tentoonstelling zelf is gestoeld op zo’n drieëndertig schilderijen uit de Pinacoteca Tosio Martinengo, waaronder Engel en Zegenende Christus van Rafaël en De aanbidding van de herders van Lorenzo Lotto samen met werken van Foppa, Romanino en Moretto. De werken uit het museum in Brescia zijn aangevuld met schilderijen uit andere culturele instellingen in Lombardije, waaronder de Fondazione Moroni in Bergamo, het Museo Lechi in Montichiari en de Fondazione Sorlini in Calvagese della Riviera. Ook zijn bruiklenen opgenomen uit de collecties van de Galleria dell’Academia in Venetië en de Galleria Paletina in Florence. Daarmee is deze tentoonstelling de grootste tentoonstelling van Noord-Italiaanse renaissancekunst die ooit in Nederland heeft plaatsgevonden. De tentoonstelling is echter niet alleen te zien in Nederland, de reizende tentoonstelling startte op 2 juni 2016 in het Poolse Nationaal Museum in Warschau en ging daarna door naar Helsinki waar ze te zien was in het Nationaal Museum van Finland. Na Enschede keren de werken terug naar het musea in Brescia waar de collectie in het gerenoveerde historische pand van de Pinacoteca Tosio Martinengo op een nieuwe, moderne manier aan bezoekers wordt gepresenteerd. Een zeer toepasselijk detail is dat zowel Brescia als Enschede beiden steden zijn met een sterke, oude industriële traditie. Daarbij heeft Enschede een van de grootste en oudste Italiaanse gemeenschappen in Nederland.

In de tentoonstelling en het gelijknamige boek wordt aan de hand van zo’n veertig werken de Noord-Italiaanse schilderkunst in beeld gebracht. Het spreekt voor zich dat het onmogelijk is hiermee een volledig overzicht te geven van alle aspecten van de Noord-Italiaanse schilderkunst, maar dat doel wordt ook niet nagestreefd. Ondanks dat de werken in de tentoonstelling en het catalogusgedeelte van het boek grotendeels afkomstig zijn uit een zeer specifieke collectie geven zij ons toch een inkijkje in de humanistische achtergrond van de renaissance, de portretkunst die er een karakteristiek genre voor was, de opvallend onopgesmukt-natuurgetrouwe uitbeelding die veel zestiende-eeuwse schilderkunst in Lombardije kenmerkt, en de internationale inbedding van de Noord-Italiaanse renaissance. In zo’n acht hoofdstukken worden in de publicatie evenzoveel aspecten van de kunst van de Renaissance behandeld en meer specifiek die van het zestiende-eeuwse Noordoost-Italië als kruispunt van de Renaissance.

"Een Europese scharnier, het middelpunt van een web met vertakkingen naar alle windrichtingen. Zo zou het Noord-Italië van de zestiende eeuw kunnen worden gekarakteriseerd." (p. 106)

Aan de hand van de voor de tentoonstelling samengebrachte collectie wordt een uniek beeld gegeven van de renaissanceschilderkunst in Brescia, hieraan is ook een apart essay gewijd van de hand van Francesco Frangi. In een hieropvolgend essay legt Roberta D’Adda uit dat een essentieel kenmerk van die verzameling werd gevormd door haar oorsprong in de verzamelactiviteit van Paolo Tosio (1775-1842), een aristocraat uit het begin van de negentiende eeuw. Deze graaf Tosio stond met zijn nalatenschap aan zijn geboortestad Brescia aan het begin van het latere museum.

In het boek is een voor de lezer zeer logische opbouw gekozen. Zo volgen de hoofdstukken elkaar logisch op met na een inleiding een hoofdstuk over de Renaissance in Noord-Italië waarna deze periode in het bredere perspectief wordt geplaatst van het humanisme en de klassieke wereld. Ook is aandacht voor de specifieke stijlkenmerken in aparte hoofdstukken gewijd aan portretten en de weergave van de werkelijkheid. Aan de hand van meesters als Lorenzo Lotto, Alessandro Moretto en Giovanni Battista Moroni maken de tentoonstelling en het boek een nieuwe periode in de schilderkunst zichtbaar waarbij het oog voor detail wordt gecombineerd met een beheersing van kleur- en lichteffecten.

Het boek biedt naast de vele kunsthistorische informatie ook een schat aan historische kennis over de periode. Dit maakt het boek meer dan slechts een tentoonstellingscatalogus. Het uitgebreide catalogusgedeelte wordt aangevuld met essays toegespitst op de collectie afgewisseld door meer historisch inhoudelijke hoofdstukken over de tijd waarin de kunst gezien moet worden. Alle informatie is op prachtige wijze met vele illustraties aangevuld en zeer prettig leesbaar. Dit maakt In het hart van de Renaissance tot zowel een prachtig kijkboek als een informatieve publicatie op het gebied van kunst én geschiedenis.

Vera Weterings

De tentoonstelling In het hart van de Renaissance is nog tot en met 18 juni 2017 in het Rijksmuseum Twenthe in Enschede te bezoeken.