Nederlandsche vogelen

Recensent: Vera Weterings

Nederlandsche vogelen 1770-1829 – Nozeman & Sepp, ingeleid door Marieke van Delft, Esther van Gelder en Alexander J.P. Raat

Uitgeverij Lannoo i.s.m. de Koninklijke Bibliotheek, Tielt en Den Haag 2018
ISBN 978 94 014 5064 5

Gebonden, met leeslint en illustraties in kleur en zwart-wit
368 pagina’s
€ 39,99

Nederlandsche vogelen

Nederlandsche vogelen was een mijlpaal in de geschiedenis van de Nederlandse biologie. Het is namelijk het eerste oorspronkelijk Nederlandse geïllustreerde overzicht van de Nederlandse avifauna, met ruim tweehonderd beschreven soorten en 250 handgekleurde kopergravures van hoge kwaliteit gemaakt. Hiermee ontstond een monument voor de ornithologie en nog steeds wordt het werk gewaardeerd vanwege de hoge kwaliteit van de afbeeldingen en de beschrijvingen van de leefomgeving en het gedrag van de vogels in ons land. Nederlandse vogelen heeft de vogelfauna niet alleen in beeld gebracht, maar ook de kennis van de faunistiek in ons land met oorspronkelijke observaties verrijkt die voor hedendaagse vogelkennis nog steeds begerenswaardig zijn.

Een exemplaar van de Nederlandsche vogelen is één van de topstukken uit de collectie van de Koninklijke Bibliotheek (KB). In 2014 bracht de KB dan ook samen met Uitgeverij Lannoo een facsimile van het hele werk op ware grootte. Voor deze uitgave werd een inleiding toegevoegd door conservator oude drukken bij de KB Marieke van Delft, Esther van Gelder van het Teylers Museum en bioloog en cultuurhistoricus Alexander J.P. Raat waarin zowel de cultuurhistorische als de wetenschappelijke waarde van de Nederlandsche vogelen werden benadrukt. Ook werd een wetenschappelijke index toegevoegd waarvoor alle platen en beschrijvingen opnieuw werden bestudeerd door moderne ornithologen. De uitgave was een groot succes en al binnen enkele weken uitverkocht. Om aan de vraag tegemoet te komen sloegen de KB en Lannoo opnieuw de handen ineen en maakten een heruitgave van het facsimile op kleiner formaat met de bijbehorende inleiding. Ook werd schrijver en reiziger Alexander Reeuwijk gevraagd voor deze uitgave een inleiding en persoonlijke herinnering te schrijven. Dat maakt de vernieuwde facsimile tot een prachtig bladerboek voor zowel geschiedenisliefhebbers als kunsthistorici en ook ornithologen.

Aan de Nederlandsche vogelen werd begonnen in 1770 en zo’n zestig jaar gewerkt door twee generaties uitgevers, vijf auteurs en een leger aan tekenaars, graveurs en inkleurders. De platen en beschrijvingen verschenen eerst los, in afleveringen, en werden later in vijf kloeke delen gebonden. De eerste twee delen van de Nederlandsche vogelen zijn het resultaat van de Amsterdamse uitgever Jan Christiaan Sepp en de vooruitstrevende bioloog Cornelis Nozeman. In dit deel zijn alleen broedvogels te vinden, waarschijnlijk doordat Nozeman inspiratie had gehaald uit een exemplaar van Delle uova e dei nidi degli ucecelli van de Italiaanse aristocraat Giuseppe Zinnani. Hierin werden namelijk alleen de vorm van de nesten en eieren van vogels behandeld. Nozeman nam dit over en voegde ook de samenhang met het leven van de vogels toe. Nozeman koos deze aandacht voor de nesten en biotoop van de vogels om twee redenen. Allereerst omdat de nesten volgens Nozeman het bewijs waren voor de Nederlandse herkomst van de vogels. Een nest met eieren betekende immers dat de vogels hier broedden en dus geboren waren. De tweede reden was wetenschappelijk; onderzoek in de leefomgeving gaf immers veel kennis over het gedrag, de voeding en levensloop van de vogels. Toen Nozeman in 1786 overleed, werd zijn werk overgenomen door de Amsterdamse arts en natuurkenner Martinus Houttuyn (1720-1798) en na diens overlijden door Coenraad Jacob Temminck (1778-1858). Anders dan Nozeman was de vogel voor Temminck in de eerste plaats een dood voorwerp in een verzameling, waar deze voor Nozeman juist een levend wezen in de natuur was.

Na de heerlijke meeslepende persoonlijke herinneringen van Reeuwijk biedt het inleidende hoofdstuk voorafgaand aan de facsimile van het vijfdelige werk de nodige achtergrondinformatie bij het prachtig handzame Nederlandsche vogelen. Zo zal de lezer gericht letten op bepaalde zaken die in de inleiding al aan bod komen zoals de leefomgeving van de vogels, maar ook de onnatuurlijke houdingen waarin een aantal exemplaren zijn afgebeeld. Op deze manier kan de lezer met volle teugen genieten van de prachtige ingekleurde gravures en levendige beschrijvingen van de vele vogelsoorten. Nederlandsche vogelen is een goed verzorgd bladerboek waarin je vanuit je luie stoel een heerlijke wandeling door de natuur kunt maken.

Vera Weterings