Seals, Brigitte Bedos-Rezak (red.)

Recensent: Wouter van Dijk

Seals. Making and Marking Connections across the Medieval World, Brigitte M. Bedos-Rezak (red.)

Arc Humanities Press / Amsterdam University Press, Leeds 2018
ISBN 9781641892568

Hardcover,
245 pagina's
€ 115,-

Zegels

Het gebruik van zegels kennen we in de archivistiek voornamelijk als middel ter bekrachtiging en authentificatie van op schrift gestelde afspraken. Het gebruik ervan was in onze West-Europese context wijd verbreid vanaf de middeleeuwen. Het doel van deze bundel is om de vele andere wijzen te verkennen waarop wereldwijd in de middeleeuwen zegels werden gebruikt. Toch komt de diplomatische rol die zegels speelden bij het oorkonden van afspraken en besluiten geregeld ter sprake. Het zegelen van documenten was immers geen louter Europese aangelegenheid.

Complexe bron

De artikelen beslaan een gebied vanaf China en Zuidoost-Azië, via het Midden-Oosten en de Arabische wereld tot aan West-Europa. Uit de keur aan casussen die de auteurs in het boek beschrijven blijkt hoe rijk het zegel is als onderwerp van onderzoek. Zegels speelden een rol in vele processen zoals bij representatie, autorisatie, identificatie, overdracht en onderhandeling. Het gebruik ervan heeft in de vele verschillende samenlevingen die in het boek behandeld worden gemeen dat zegels voornamelijk functioneerden in grensgebieden, transitiegebieden. In situaties die voortkwamen uit ontmoetingen tussen personen op juridisch of administratief gebied, in oorlogs- en handelssituaties en op momenten van diplomatieke uitwisseling. In deze onzekere situaties fungeerden zegels als betrouwbare geloofsbrieven, waarborgden ze de kwaliteit van goederen of waren ze intermediair tussen mythe en politiek en tussen verschillende religies en wereldbeelden.

Vele vormen

In boeddhistisch China speelden zegels een belangrijke rol in rituelen en ‘astrologische zegels’, talismans, waren in de twaalfde en dertiende eeuw lange tijd onderwerp van verhitte theologische en filosofische debatten tussen denkers uit heel Europa. Het gebruik van een zegel als middel om conflicterende groepen samen te brengen zien we in het artikel over het koninklijke zegel van het rijk Jambi op Sumatra. Het zegel kwam voort uit een samensmelting van symbolische elementen van de twee facties die elkaar bestreden om de macht. Saillant omdat het islamitische Jambi daardoor dierfiguren in het zegel voerde, omstreden in de moslimwereld. De associatie dringt zich op met het samenbrengen door Hendrik VII van de witte roos van het huis York en de rode roos van het huis Lancaster in het symbool van de Tudordynastie na de Rozenoorlogen in Engeland.

Een ander artikel handelt over de ontwikkeling van zegelgebruik in de Arabische wereld, waarbij de auteur toont hoe daar vorm en inscripties van zegels in de Arabische expansie werden gebruikt om het nieuwe regime te consolideren. Een interessante toepassing in deze contreien was het gebruik om een deel van het document af te zegelen met een kleizegel, waaronder een samenvatting was geschreven van de volledige tekst in het document. Wanneer er twijfels rezen of de inhoud nog wel authentiek was, kon de verzegelde samenvatting worden geraadpleegd. Dit gebruik was afgeleid van eerdere ‘dubbele documenten’ waarbij de volledige tekst op één document in tweevoud werd opgemaakt en één versie werd afgedekt en verzegeld.  

Identiteit

In de loop van de middeleeuwen ontwikkelden in Europa steden een steeds sterkere identiteit en autonomie. In de Byzantijnse wereld zien we een andere ontwikkeling. Daar blijft een sterke autonomie van veel steden uit, ook in de periferie van het rijk. Het stadbestuur opereerde veel minder onafhankelijk van de centrale overheid dan in West-Europa gebruikelijk was. Tegelijkertijd is aan de afbeeldingen en inscripties op zegels die individuele burgers voerden juist wel een sterke lokale identiteit af te leiden. Die was er dus wel degelijk. Een ander bijzonder voorbeeld van identificatie door zegelgebruik komt ter sprake in een artikel waarin een archeologisch perspectief wordt gehanteerd op zegels als objecten. Uit Scandinavië is een voorbeeld bekend waarbij een bisschop werd begraven met een afdruk in lood van zijn eigen zegel aan een koordje als ketting om zijn nek. Ter authentificatie van de bisschop bij toekomstige grafopeningen? Als identificatiehulp voor Christus bij het Laatste Oordeel? De bisschop als gezegeld document, een intrigerende zaak.

Deze en nog veel meer vormen, manieren en doelen van zegelgebruik komen in Seals aan de orde. Een erg interessante bundel. Helaas werkt de buitensporig hoge prijs van het boek niet mee aan een grote verspreiding van de inhoud ervan.

Wouter van Dijk