Recensent: Wouter van Dijk

The Glasgow Boys. Schots impressionisme 1880-1900, Willemijn Lindenhovius (red.)

WBOOKS, Zwolle 2015
ISBN: 9789462581036

Gebonden, rijk geïllustreerd, met beknopte biografieën, bibliografie, noten en index
196 pagina’s
€24,95

Schotse kunstvernieuwers aan het einde van de negentiende eeuw

John Lavery, James Guthrie, George Henry, Joseph Crawhall. Bij weinig museumbezoekers zal een belletje gaan rinkelen bij het horen of lezen van deze namen. Het zijn zomaar wat namen uit de grotere groep Schotse kunstenaars die aan het einde van de negentiende eeuw bekend kwam te staan als de Glasgow Boys of kortweg de Boys. Hoewel niet zo bekend in Nederland, genieten ze tegenwoordig grote bekendheid in Schotland zelf. Mede gezien de grote invloed die de schilders van de Haagse School hebben gehad op het werk van de Boys, is het voor de Nederlandse kunstliefhebber aan te raden nader kennis te maken met de Glasgow Boys. Dat kan nu door de tentoonstelling van hun werk die het Drents Museum in Assen heeft georganiseerd. Het is de eerste overzichtstentoonstelling van het werk van de Boys buiten Groot-Brittannië sinds 1900. Bij de tentoonstelling hoort een prachtig boek waarin niet alleen vele werken uit de Glasgow School besproken worden, maar die door middel van essays en verdiepingsteksten ook context biedt in de ontwikkeling van de verschillende kunstenaars en hun werk.

De Glasgow Boys werd gevormd door een groep jonge Schotse kunstenaars die in navolging van de Franse impressionisten, Haagse School en School van Barbizon naar buiten trokken om op hun doeken vast te leggen hoe zij de natuur ervoeren. Aanvankelijk voerde hierbij het realisme de boventoon, later ontwikkelden sommigen zich meer naar een impressionistische of symbolistische werkwijze. Het eerste deel van het boek bestaat uit biografische schetsen van de afzonderlijke Boys met daarbij de beschrijving en afbeelding van een representatieve selectie van hun werk. Het voert te ver om alle leden van de groep hier te behandelen maar op een aantal kunnen we wat nader ingaan. De eerste schilder die onder de loep wordt genomen is Joseph Crawhall, hij was een begenadigd dierschilder die zich later in zijn carrière veel zou toeleggen op het schilderen van aquarellen. Een ander belangrijk lid van de groep was James Guthrie, wiens doeken To pastures new en In the Orchard tegenwoordig als meesterwerken van de Glasgow School te boek staan. Net als Crawhall en de andere Boys werd zijn werk sterk beïnvloed door de natuurlijke en realistische werkwijze van de Haagse School, maar bovenal door het werk van de Franse realist Jule Bastien-Lepage. Hij zou boven alle andere schilders de meeste invloed blijken te hebben op de manier waarop de Glasgow Boys tegen kunst zouden aankijken.

Waar Guthrie aanvankelijk zijn inspiratie haalde uit landelijke taferelen die hij op naturalistische, realistische, wijze vastlegde, ging hij zich later net als zijn mede-Boys John Lavery en George Henry meer bezighouden met het schilderen van de middenklasse. Hun werkwijze werd hierbij, net als de onderwerpskeuze, steeds meer geënt op wat zij zagen bij de Franse impressionisten. Natuurlijk zorgde dit ook voor een grotere hoeveelheid opdrachten uit de gegoede middenklasse, en het daarbij behorende riante inkomen.

Na de bespreking van de representatieve werken van de afzonderlijke leden van de kunstenaarsgroep volgt een selectie schilderijen en hun beschrijving, die van grote invloed is geweest op het werk van de Glasgow Boys. Schilders als Jozef Israëls en Jules Bastien-Lepage, daar is hij weer, spelen hierbij een prominente rol. Na deze behandeling van de werken van de Boys zelf en hun inspiratiebronnen, bestaat de rest van het boek uit verdiepende essays over het werk van de Glasgow Boys en thematische intermezzo’s waarin bepaalde veelvoorkomende motieven in hun werk nader bestudeerd worden. Zittende boerenfiguren, herderinnetjes en eenden en ganzen zijn hierbij voorbeelden van terugkerende elementen in de schilderijen van de Boys.

In het eerste essay gaat Kenneth McConkey in op het landelijke naturalisme dat een grote rol speelde in veel van het werk van de Glasgow Boys. Rond 1900 was het naturalisme als dominante stroming onder Glasgow Boys echter vervangen door op Japanse en Keltische motieven gebaseerd decoratief symbolisme. De invloed van het impressionisme op de Glasgow Boys blijkt vooral uit het schilderen in de buitenlucht en de keuze voor moderne onderwerpen. Waar in Frankrijk ook de minder geaccepteerde zaken van de maatschappij onderwerp waren, zoals prostitutie en alcoholgebruik, schilderde men in het calvinistische Schotland enkel respectabele scènes.

In de laatste twee essays komt ook de relatie die de kunst van de Glasgow Boys had met de Haagse School naar voren. Het ene essay heeft de rol van kunstcriticus en –verzamelaar John Forbes White tot onderwerp, die veel heeft bijgedragen aan de promotie en popularisering van het werk van de Boys. Hij was een groot voorstander van realistische kunst en bezat een grote collectie Nederlandse en Franse realisten waaraan zijn vrienden en bezoekers, onder wie de Boys, zich konden laven. Het laatste essay ten slotte laat zien hoe de populariteit van de Haagse School in Schotland de Glasgow Boys inspireerde en mede de weg baande voor hun realistische schilderstijl.

Na lezing van het boek is duidelijk dat de kunst van de Glasgow Boys zeker een grote bekendheid verdient dan deze momenteel in Nederland heeft. De band met de Nederlandse kunst van de Haagse School is daarbij even leuk als interessant. Het team van auteurs onder leiding van Willemijn Lindenhovius die tevens de redactie van het geheel verzorgde, is er in geslaagd een prachtige introductie op de kunst van deze in Nederland relatief onbekende groep schilders te schrijven. En wie de tentoonstelling in Assen nog niet heeft bezocht, raad ik zeker aan dit nog te doen!

Wouter van Dijk

De tentoonstelling The Glasgow Boys is nog tot en met 7 februari te zien in het Drents Museum in Assen