Recensent: Vera Weterings

Van Bol tot Veth. De portretverzameling van de families Van de Poll, Wolters en Quina, Claire van den Donk en Rudi Ekkart

Primavera Pers i.s.m. Museum Van Loon, Leiden 2015
ISBN 978-90-5997-214-8

Paperback, met illustraties in kleur en zwart-wit
144 pagina's
€29.50

Van Bol tot Veth

Museum Van Loon organiseert van 8 oktober 2015 tot en met 10 januari 2016 de expositie Van de Poll bij Van Loon. Van Ferdinand Bol tot Jan Veth in het koetshuis. De expositie gaat over de hoogtepunten uit de collectie Van de Poll. De collectie Van de Poll is één van de fraaiste portrettencollecties van Nederland, doordat deze een overzicht biedt van ruim twee eeuwen portrettraditie en Amsterdamse geschiedenis. Daarbij is het uitzonderlijk dat zo veel portretten bijeen zijn gebleven in de Van de Poll-Wolters-Quina Stichting. Een collectie familieportretten werd van groot belang geacht voor de continuering van het standsbesef. Hoewel bij veel adellijke en patriciërsfamilies dit soort collecties in de negentiende en twintigste eeuw te gelde zijn gemaakt of versnipperd zijn geraakt door vererving, zijn er bij de familie Van de Poll al aan het begin van de negentiende eeuw bewust maatregelen genomen om de familiestukken bijeen te houden. In 1935 richtte de ongehuwde Frederik van de Poll samen met zijn zuster de Van de Poll-Wolters-Quina Stichting op en werd de kerncollectie van portretten aan deze stichting overgedragen. Sindsdien is de collectie van de familiestichting door schenkingen en legaten uitgebreid.

Bij de expositie verschijnt de publicatie Van Bol tot Veth als resultaat van een grondige studie naar de familieportretten van de stichting. Het boek geeft een schets van de portrettraditie van de familie Van de Poll en de zorg voor hun familieportretten. Aan de hand van ruim 33 meter familiearchief is de collectie en deels ook de familiegeschiedenis onderzocht. De collectie is al eerder bestudeerd in 1965 toen de toenmalige conservator van het Iconografisch Bureau de gehele verzameling ten behoeve van de documentatie van het IB inventariseerde. Voor dit boek zijn zowel de gegevens van de familiearchieven Van de Poll en Van Gelder de Neufville als van de stichting bestudeerd die allen te vinden zijn in het Stadsarchief Amsterdam. Daarnaast werden de gegevens van de eerdere inventarisaties vergeleken met de over diverse locaties verspreide collectie en elk portret werd zorgvuldig opnieuw bekeken en in kaart gebracht. Tot slot werden ook alle identificaties van de voorgestelde personen en alle toeschrijvingen aan kunstenaars getoetst. De resultaten van dit onderzoek worden gepresenteerd in het boek Van Bol tot Veth. Door het grondige onderzoek is het boek veel meer geworden dan alleen een boek over de collectie, maar biedt het ook twee hoofdstukken over de zorg voor de familieportretten in de laatste eeuwen en over de portrettentraditie van de familie Van de Poll. Dit overzicht begint met twee portretten van de Amsterdamse koopman Jacob Quina en zijn vrouw door de gerenommeerde schilder Ferdinand Bol. Later in de chronologie worden ook een serie van de Haagse schilder Caspar Netscher en werken van Charles Howard Hodges, Adriaan de Lelie en Jan Adam Kruseman behandeld. Tevens is een beknopte catalogus toegevoegd als een chronologisch overzicht van de belangrijkste portretten uit de verzameling, tezamen met de stambomen van de families.

De portrettencollectie van de familie Van de Poll gaat veel minder ver terug dan de overgeleverde familiegeschiedenis, die begint in Montfoort in de vroege veertiende eeuw. De families Van de Poll en Van Loon kennen een gezamenlijke geschiedenis, die al eeuwen terug gaat. Beide families bekleedden vanaf de zestiende eeuw hoge ambten in het stadsbestuur van Amsterdam, zoals dat van burgemeester, en werden aan het begin van de negentiende eeuw in de adelstand verheven. Ook lieten de twee families zich geregeld portretteren. Mede door verbintenissen van de familie Van de Poll met de eveneens voorname families Wolters en Quina is er een omvangrijke collectie portretten ontstaan, geschilderd door de meest vooraanstaande kunstenaars onder wie Ferdinand Bol, Jan Adam Kruseman en Jan Veth. Om op die laatste terug te komen, deze heeft twee portretten vervaardigd van Henriette Wilhelmine van de Poll en Frederik Harman van de Poll. Het ontstaan van deze twee portretten wordt uitgebreid beschreven in het boek. Dat is ook niet verwonderlijk, aangezien de vele correspondentie hierover een schat aan informatie biedt. Door het vele bronmateriaal is het ontstaan van beide portretten van begin tot einde te volgen. Zo schreef moeder Henriette Wilhelmine van de Poll veel met haar twee dochters Louise en Jo over het portret, en Veth aan zijn vrouw en de leden van de familie Van de Poll. Opmerkelijk is dat binnen de familie lange tijd een kritische houding bestond jegens het portret van mevrouw Van de Poll, dit zou volgens haar man mooier kunnen en jeugdiger. De dame in kwestie was echter al 74 jaar, toch vond Veth het portret van mevrouw mooier dan dat van meneer, zo schreef hij donderdag 18 februari 1904 aan zijn vrouw:

“Gisteren in Zeist vond ik de familie weer kritisch tegenover het portret van Mevrouw geworden, ofschoon dat toch stellig beter is dan dat van Meneer. Om het even, de mensen zijn lief en goed en ik zal nog wel weer eens wat toveren.” (p. 96)

Hoewel de publicatie Van Bol tot Veth op het eerste gezicht doet voorkomen als een tentoonstellingspublicatie is het boek veel meer dan dat. Als je de tentoonstelling hebt bezocht en het boek hebt gelezen, zul je eerder denken dat de tentoonstelling bij het boek is georganiseerd dan andersom. Het boek behandelt namelijk zeer uitgebreid de portrettencollectie van de families Van de Poll, Wolters en Quina en weet daarbij ook de familiegeschiedenis in beeld te brengen en zelfs aandacht te schenken aan de wisselende portretbelangstelling en Nederlandse portretkunst door de eeuwen heen. Echter geen slecht woord over de tentoonstelling, want het knusse koetshuis hangt momenteel vol met prachtige parels van de portretkunst en hoewel de illustraties in het boek prachtig zijn, gaat er niks boven het echte schilderij. Bezoek dus vooral de tentoonstelling en voor extra verdieping kun je je hart ophalen met het boek.

Vera Weterings

De tentoonstelling Van de Poll bij Van Loon. Van Ferdinand Bol tot Jan Veth is verlengd en tot en met 31 januari 2016 bij Museum Van Loon in Amsterdam te bezoeken.