Het Mauritshuis heeft als doelstelling de bezoeker een overzicht te tonen van de Hollandse en Vlaamse schilderkunst van de vijftiende tot het midden van de achttiende eeuw. Het aankoopbeleid van het museum is erop gericht om de belangrijkste lacunes in de verzameling op te vullen, hierbij wordt gekeken naar de eigen collectie, maar ook naar de zogenoemde ‘collectie Nederland’. De meest intrigerende verhalen van de collectievorming zijn gebundeld in Uit de doeken. Zoals gezegd is het Mauritshuis een museum dat het beste van de Nederlandse schilderkunst uit de Gouden Eeuw toont. Ondanks de wat vroegere periode waar het museum zich op focust, is deze zomer toch afgeweken van dit tijdsstramien en is voor het eerst in de geschiedenis van het Mauritshuis een tentoonstelling gemaakt met alleen maar werken van een hedendaagse kunstenaar.

Voor de tentoonstelling Verso is gekozen om het werk van kunstenaar Vik Muniz centraal te stellen. Muniz is een wereldberoemde kunstenaar die in New York en Rio de Janeiro woont en werkt. Zijn werk is te vinden in de collecties van toonaangevende musea zoals het MOMA in New York, de National Gallery of Art in Washington DC en Tate in Londen. Muniz begon zijn carrière als beeldhouwer, maar raakte in de loop van de tijd steeds meer geïnteresseerd in het fotografisch presenteren van zijn werk. In 2002 begon hij met het fotograferen van achterkanten van schilderijen. In eerste instantie was het zijn ambitie deze foto's op ware grootte op te blazen en tentoon te stellen. In 2008 maakte hij zijn eerste nauwkeurige kopieën van de achterkanten van belangrijke schilderijen als 3D-objecten. Het resultaat noemde hij: Verso's.

Bijzonder aan de Verso’s is dat ze de bezoeker een blik achter de schermen bieden. Zo zijn replica´s van wereldberoemde schilderijen zoals Da Vinci’s Mona Lisa, Sterrennacht van Van Gogh en Picasso’s Les Demoiselles d’Avignon op deze manier van dichtbij te bewonderen, echter niet van voren, maar van achteren. De Verso´s zijn gedurfde en verrassende kunstwerken waarmee Muniz de grens opzoekt tussen werkelijkheid en illusie. De achterkanten zijn heel nauwkeurig nagemaakt. Zo besteedt Muniz niet alleen veel aandacht aan het benaderen van de juist kleur van het doek en de juiste structuur van het paneel, maar ook aan het zo exact mogelijk nabootsen van handschriften, plakbandresten en (resten van) etiketten. Dit ontwikkelproces wordt in een speciale zaal op de tentoonstelling uitgelicht. Zo krijgt de bezoeker niet alleen een kijkje achter de schermen van meesterwerken, maar ook bij de totstandkoming van de Verso’s.

Inmiddels werkt Muniz zo’n vijftien jaar aan zijn Verso’s en waren zijn werken nooit gezamenlijk te zien. Het Mauritshuis heeft de eer dit als eerste in een overzichtstentoonstelling te doen. Volgens Emilie Gordenker, directeur van het Mauritshuis, past de tentoonstelling in het streven van het museum om de collectie zeventiende-eeuwse schilderijen op een vernieuwende manier te laten zien en met het publiek te delen.

Zo zijn op de tentoonstelling vijf nieuwe Verso´s van Muniz te zien die zijn gebaseerd op schilderijen uit de collectie van het Mauritshuis, te weten Vermeers Meisje met de parel en Gezicht op Delft, Het puttertje van Fabritius, De Anatomisch les van dr. Nicolaes Tulp van Rembrandt en het Gezicht op het eiland Itamaracá in Brazilië van Frans Post. Dit laatste kunstwerk staat dicht bij Muniz, hiermee focust hij namelijk op zijn eigen Braziliaanse achtergrond en zijn associaties met Johan Maurits van Nassau-Siegen, de oorspronkelijke eigenaar van het Mauritshuis, gouverneur van Nederlands Brazilië van 1637-1644, en opdrachtgever van het schilderij van Post.

De achterkanten van de schilderijen bieden een schat aan informatie. Littekens zoals gaten, ijzerwaar, etiketten en andere merken leggen een deel van de geschiedenis van het werk bloot. Zo is Matisse´s The Red Studio van achteren bedekt met kippengaas, wordt Rembrandt´s Lucretia bij elkaar gehouden door auto-onderdelen en is achterop de Mona Lisa de aanwijzing “haut” (deze kant boven) te lezen. Op de schilderijen is te zien hoe iedere eigenaar iets toevoegt en hoe elke behandeling zijn sporen nalaat. Daarnaast laat het je als bezoeker ook bijzonder dicht bij de kunstenaar komen. Deze intieme kant van beroemde meesterwerken, die normaal alleen zichtbaar is voor museummedewerkers en onderzoekers deelt Muniz met de bezoekers. Zo toont men de materialen waarvan de lijst en het werk is vervaardigd - spieraam, doek of paneel - en is ook de bescherming blootgelegd die is aangebracht om het werk veilig op zaal te kunnen hangen. Ook de opstelling van de tentoonstelling zorgt ervoor dat je je als bezoeker achter de schermen waant. Het lijkt alsof de ruimte nog niet af is, de Verso’s staan op houten blokken tegen de muur, alsof ze wachten om aan de wanden te worden geplaatst, en ook de informatiepanelen ontbreken. Toch krijg je als bezoeker voldoende context bij de werken door de gratis multimedia-tour die bij het binnentreden van de zaal wordt uitgereikt. Deze tour bevat een uitleg van Muniz bij elk van zijn werken en focust op interessante details.

Verso is een bijzondere ontdekkingstocht langs wereldberoemde meesterwerken, van een inkijkje in het proces van de kunstenaar tot de beveiliging van kunstwerken, tot de reizen die werken voor tentoonstellingen aflegden en de ophangsystemen die aan de lijst zijn bevestigd. Verso is een buitengewoon originele en intrigerende tentoonstelling, het Mauritshuis is er dan ook zeker in geslaagd om de collectie op een nieuwe manier te belichten. De tentoonstelling is nog tot en met zondag te bezoeken, dus als je nog niet geweest bent, is het aan te raden dit zeker nog te doen!

Vera Weterings

De tentoonstelling Vik Muniz: Verso is nog tot en met 4 september 2016 in het Mauritshuis in Den Haag te bezoeken.

Volgend jaar reist de tentoonstelling naar het Belvedere Museum in Wenen waar Muniz een Verso zal vervaardigen van Gustav Klimt’s De Kus.