Recensent: Wouter van Dijk

De Keltische mythen. Goden en legenden van het oude Ierland en Wales, Miranda Aldhouse-Green

Uitgeverij Athenaeum-Polak & Van Gennep, Amsterdam 2016
ISBN: 978 90 253 0147 7

Paperback, met illustraties in zwart-wit, kaarten, kaderteksten, literatuursuggesties en index
221 pagina’s
€22,50

 

Een introductie in de Keltische mythologie

We kennen allemaal de verhalen over Odysseus en zijn zwerftocht na afloop van de Trojaanse oorlog, en hebben in ieder geval wel eens iets gehoord over de lotgevallen van helden als Achilles en Hercules. Van Finn MacCool en de Zalm der Wijsheid weten we echter niets, net zoals ‘De herberg van Da Derga’ bij weinigen een lichtje zal doen branden. Dat is jammer, we hebben het hier namelijk net zoals bij de Klassieke voorbeelden hierboven over mythen. Mythen die veelal hun oorsprong ontlenen aan zeer oude verhalen uit de ijzertijd, de tijd van de Kelten, of soms zelfs nog verder teruggaan. Na eeuwenlang mondeling overgeleverd en aangepast te zijn geweest, werden ze in de middeleeuwen opgeschreven nadat het Christendom als religie van het boek de plaats van de heidense mondelinge traditie had overgenomen in Ierland en Brittannië.

Hoewel we hier op het Europese vasteland, met uitzondering van Bretagne, niet zo’n lange en sterke erfenis van de Keltische periode ervaren als op de Britse eilanden het geval is, valt er toch veel te leren van bestudering van deze Keltische mythologische verhalen. Veel prehistorische aspecten die de revue passeren in de verhalencycli gaan namelijk evengoed op voor de ijzertijd- en vroegmiddeleeuwse samenlevingen die in onze contreien woonden. Denk hierbij aan de krijgerscultus die in veel van de verhalen naar voren komt, de nadruk op de belangrijke rol van de goden in het dagelijks leven, de rol van symbolische offergaven en drinkgelagen en ga zo maar door.

Miranda Aldhouse-Green, de schrijver van deze introductie in de mythologie van de Keltische wereld, is emiritus professor Archeologie aan de universiteit van Cardiff en heeft talloze publicaties op haar naam staan over mythologie, de Kelten, en pre-christelijk Europa. Mythologie op zichzelf is een lastig onderwerp om in een historische context te bestuderen. Voor het vinden en begrijpen van onderliggende betekenissen in de verhalen, en hun historische ontwikkeling door de eeuwen heen, is men voornamelijk teruggeworpen op indirecte bewijsvoering met behulp van bijvoorbeeld archeologische vondsten en bronnenkritiek. Er zijn geen contemporaine geschreven bronnen beschikbaar om te helpen bij het onderzoek. Toch weet Aldhouse-Green met behulp van de archeologie en middeleeuwse literatuur een duidelijk beeld te geven van de wording en ontwikkeling van veel van de Keltische mythen uit Ierland en Wales die daar vandaag de dag nog steeds bekend zijn.

In tien hoofdstukken leidt Aldhouse-Green de lezer door het pantheon van Keltische mythen en verhalen. Ze combineert daarbij bewijs uit de archeologie en historisch onderzoek en toont verbanden aan tussen zeer oude gewoonten die bekend zijn uit archeologisch onderzoek en hun weerspiegeling in vroegmiddeleeuwse teksten, waardoor de ontwikkeling van de prehistorische verhalen in papier gevangen werd. De nadruk in haar betoog ligt op verhalen uit Wales en Ierland die eeuwenlang zijn overgeleverd van generatie op generatie. Terugkerende thema’s in de mythen zoals het bestaan van magische ketels, buitengewoon krachtig en betoverd wapengerei en de alomtegenwoordige ‘Andere Wereld’, de wereld van de goden en geesten, worden door de auteur verklaard tegen de achtergrond van archeologisch onderzoek en dito bewijsvoering. Op die manier toont ze de bijzondere plaats aan van de krijger in deze samenlevingen, en de belangrijke rol die feesten en drinkgelagen hadden in ijzertijdgemeenschappen.

Al grasduinend door de grote verscheidenheid aan Keltische verhalen uit het oude Ierland en Wales blijkt hoeveel overeenkomsten deze mythen hebben wat betreft symboliek, thema’s en karakters van de hoofdrolspelers. Er zijn echter ook genoeg verschillen op te merken, juist tussen de verhalen uit Ierland aan de ene kant en die uit Wales aan de andere. Het belangrijkste verschil is dat de Ierse mythen die we bijvoorbeeld kennen uit de Ulster-cyclus en Finn-cyclus veel meer openlijk ‘heidens’ zijn dan de verhalen uit Wales. In de Welshe mythen wordt God veelvuldig genoemd terwijl in de Ierse mythologie vele antieke goden en geesten over elkaar heen buitelen, zij het soms in menselijke vorm. Ondanks de christelijke sluier die over de mythen uit Wales is gedrapeerd door middeleeuwse monniken, in het bijzonder in het geval van de verhalen uit de verzameling de Mabinogi, is het niet lastig de pre-christelijke oorsprong van veel van de verhalen te zien die Aldhouse-Green in haar boek de revue laat passeren.

De lezer die dit boek ter hand zal nemen en al bekend is met Keltische geschiedenis en de daden van helden als Cú Chulainn, Peredur en Finn MacCool zal wat tekstbegrip een licht voordeel hebben ten opzichte van de lezers die zich zonder enige voorkennis overgeven aan de publicatie. De vele namen en verschillende verhalen waartussen in het boek verbanden worden gelegd zorgen er namelijk voor dat je als lezer wel de aandacht erbij moet houden. De overzichtelijke aanpak, duidelijke en onderhoudende schrijfstijl van de auteur zorgen echter voor een goed begrip van de complexe materie die bestudering van oude geschiedenis en mythologie met zich meebrengt. Daarbij voorziet Aldhouse-Green geïnteresseerden met dit boek van een betrouwbaar en betaalbaar alternatief voor de ontelbare pseudohistorische werken over de Kelten en in het bijzonder hun mythologie die op de markt beschikbaar zijn. Ik raad dit boek van harte aan aan iedereen die interesse heeft in de Kelten of vroegmiddeleeuwse literatuur.

Wouter van Dijk