Eerder deze week schreef ik al over verschillende activiteiten tijdens de Week van de Klassieken in het Rijksmuseum van Oudheden en Spui25. Ik blikte toen al kort vooruit op de vele activiteiten van de Week, in deze blog wil ik het hebben over een lezingenavond in het Rijksmuseum van Oudheden en Athenaeum Roeterseiland. In het Rijksmuseum van Oudheden stond donderdagavond 16 maart alles in het teken van cultussen, religies en mysterieuze sekten in Rome tijdens een lezingenavond van het museum in samenwerking met Stichting Zenobia en Roma Aeterna. De avond ging van start met een voordracht over Heliogabalus uit Couperus' Berg van licht door voordrachtskunstenaar Simon Mulder, hierna vertelde dr. Martijn Icks (docent Oude geschiedenis, Universiteit van Amsterdam) over de opkomst en ondergang van de zonnegod Elagabal in Rome. Een zonnegod waarvan zelfs in Woerden een altaarsteen is gevonden in 1988. Elagabal kwam uit Emesa, zo staat ook beschreven in de antieke bronnen:

“Er staat een enorme tempel, rijk versierd met goud en zilver en kostbare edelstenen. De god wordt niet alleen door de inheemsen vereerd, maar ook de satrapen van de aangrenzende gebieden en de koningen van de barbaren proberen elkaar te overtreffen met de kostbare wijgeschenken die ze jaarlijks zenden.” (Herodianus 5.3.4)

De achterneef van keizer Marcus Aurelius Antonius (Caracalla) nam zijn naam aan: Marcus Aurelius Antonius (Elagabalus) en liet zich net zo afbeelden als de keizer. Eenmaal in Rome neemt hij een heel ander portret aan, vanaf 219 beeld hij zich niet meer af als Caracalla, maar religieuzer, als hogepriester van de Romeinse staatsgodsdienst. Hij trouwt zelfs met Aquillia Severa, een Vestaalse maagd. De Romeinse elite was gechoqueerd:

“De misdaad bestond er niet uit dat hij een buitenlandse god in Rome introduceerde en hem op zeer vreemde wijze vereerde, maar uit het feit dat hij hem zelfs boven Jupiter plaatste en zichzelf tot diens hogepriester liet kiezen.” (Cassius Dio 80.11.1)

“Een daad waarvoor hij op het Forum gegeseld, in de kerker gegooid en dan geëxecuteerd had moeten worden.” (Cassius Dio 80.9.4)

Met het doorvoeren van zijn godsdienst werd keizer Elagabalus zeer ongeliefd in Rome en al op achttienjarige leeftijd werd hij gedood. Na zijn dood werd de god Elagabal uit Rome verbannen en de tempel omgedoopt tot Jupitertempel. Na dit intrigerende verhaal volgde een muzikaal intermezzo door Anne Por (sopraan) en Daan van de Velde (piano). Zij droegen onder andere het Seikiloslied voor, dit is de oudste overgeleverde complete muzikale compositie. Hierna sprak prof. dr. Ab de Jong (hoogleraar Vergelijkende religie en godsdiensten in de oudheid, Universiteit Leiden) over Tiridates, koning van Armenië, en de oorsprong van de Mithras-mysteriën, een cultus die dinsdag ook al aanbod kwam tijdens de lezingenmiddag over religieus fanatisme in de Oudheid in Spui25 dinsdag 14 maart.

De volgende dag werd bij Athenaeum Roeterseiland een nieuw boek uit de reeks Elementaire Deeltjes van Amsterdam University Press gepresenteerd: Klassieke Literatuur, een boek dat je aan het denken zet. Eerder verscheen in de reeks Elementaire Deeltjes ook een boek over Mythologie (2015) van Hugo Koning. Auteur Jacqueline Klooster wijst op het belang van de Klassieke Literatuur en hoe door de eeuwen heen velen inspiratie vonden in de Klassieken. Neem Shakespeare en Karl Marx die inspiratie haalden uit De burgeroorlogen van Appianus of zelfs Robert F. Kennedy. Kennedy gaf op 4 april 1968 een geïmproviseerde speech na de moord op Martin Luther King. Hij haalde tijdens deze speech inspiratie uit de Griekse literatuur van Aeschylus:

“Even in our sleep, pain which cannot forget falls drop by drop upon the heart until, in our own despair, against our will, comes wisdom through the awful grace of God. (…) Dedicate ourselves to what the Greeks wrote so many years ago: to tame the savageness of man and to make gentle the life of this world.”

Die avond waren overal in Amerika rassenrellen, behalve in Indianapolis waar Kennedy zijn speech hield. Zo bleek dat de woorden uit Klassieke literatuur ook eeuwen later nog steeds begrepen konden worden en van invloed konden zijn. Na een korte inleiding van Klooster volgde een discussie over het belang  van de Klassieke literatuur met Irene de Jong (hoogleraar Klassiek Griekse Taal en Letterkunde aan de Universiteit van Amsterdam), Onno van Nijf (hoogleraar Oude Geschiedenis aan de Rijksuniversiteit Groningen) en Maarten de Pourcq (hoogleraar Europese letterkunde aan de Radboud Universiteit). De discussie werd gemodereerd door Koen Vacano van de Universiteit van Amsterdam. De eerste stelling was: waarom moeten we de Klassieken lezen? Alleen omdat ze tot de canon behoren, of ook vanwege de inhoud? Alle aanwezigen waren het er eigenlijk wel over eens dat de Klassieken gelezen moesten worden al was het dan om verschillend redenen. Zo boden de Klassieken veel diepgang en discussie. Ook is het leuk puzzelen op zich: zowel qua vorm als qua inhoud en daarnaast bevatten de teksten veel verwijzingen die door de eeuwen heen zowel positief als negatief kunnen worden hergebruikt. Deze laatste reden bracht ons naar de tweede stelling: moeten we de Klassieke literatuur lezen vanuit de actualiteit? Of juist andersom, en moeten de klassieken op zichzelf kunnen staan, los van de actualiteit waarin wij leven? Hoewel het vergelijken automatisch gebeurt, zou dit niet de voornaamste reden moeten zijn om de Klassieken te lezen. Klassieken kun je ook puur esthetisch lezen of om de context van vroegere tijden beter te begrijpen, wat ons brengt tot het volgende punt: heeft de classicus een taak als publieke intellectueel? Hoe verhouden classici zich tot het onderwijs en de maatschappij? In zekere zin kun je zeggen dat de Klassieke Talen als het ware de geesteswetenschappen in het klein zijn, ze bevatten een stukje geschiedenis, filosofie, kunst en taal.

Vandaag komt de Week van de Klassieken 2017 tot een einde, maar met veel stof tot nadenken en vele prachtige Oudheidkundige publicaties die deze week zijn verschenen, kunnen we er weer een jaar tegenaan. Op naar de volgende Week van de Klassieken en voor wie er echt geen genoeg van kan krijgen is er gelukkig over een maand weer de Romeinenweek (29 april tot en met 7 mei 2017). Ook dan publiceren we weer extra recensies en blogs.

Vera Weterings