De Duitse schilder Wolfgang Mattheuer (1927-2004) geldt samen met Werner Tübke en Bernhard Heisig als grondlegger van de Leipziger Schule. Deze pioniers pasten het sociaal-realisme van de DDR-kunst op een eigen manier aan door het toevoegen van metaforen en dubbelzinnige symboliek in hun schilderijen. In de jaren van de communistische dictatuur gold Mattheuer lange tijd als kritische, onafhankelijke geest, die het desondanks voor elkaar kreeg het heersende regime niet tegen hem in het harnas te jagen. Na de val van de Muur kantelde dat beeld al snel, en werd Mattheuer ervan beschuldigd dat hij teveel tegen de SED-top van de eenpartijstaat aangeschurkt had.
Mattheuer studeerde aan het einde van de jaren ’40 aan de Leipziger Hochschule für Grafik und Buchkunst. Hier werd hij later van 1965 tot 1974 ook docent. Vanaf 1974-75 richt hij zich volledig op zijn kunstenaarschap en wordt fulltime kunstenaar. Zoals zoveel kunstenaars en intellectuelen omarmde Mattheuer de komst van de socialistische heilstaat in Oost-Duitsland enthousiast. Na de bouw van de Berlijnse Muur aan het begin van de jaren ’60 bekoelt de liefde echter in het hele land aanmerkelijk, ook bij Mattheuer. Hij laat in zijn werken steeds nadrukkelijker thema’s als beknopte vrijheid en de verhouding tussen individu en gemeenschap terugkeren.
Naast politieke en maatschappijkritische kunst schilderde Mattheuer ook veel landschappen. Al vanaf het begin van zijn kunstenaarscarrière liet hij zijn liefde voor de natuur uitbundig blijken in zijn geschilderde werk. Naast schilder was Mattheuer ook graficus en beeldend kunstenaar, een bijzonder interessant beeldhouwwerk van zijn hand is zijn Jahrhundertschritt. Het idee van dit werk voerde hij verschillende malen uit, onder andere als schilderij.
Het beeldhouwwerk toont een figuur die naar voren lijkt te stappen en zodoende een sprong maakt in de geschiedenis, van het begin van de twintigste eeuw naar het einde daarvan. De verschillende ledematen tonen facetten uit de Duitse twintigste eeuw. Zo is er een Hitlergroet te zien die verwijst naar de Tweede Wereldoorlog, een gebalde vuist die naar het anti-fascisme verwijst uit de jaren van het Interbellum en een soldatenlaars die naar het communisme kan verwijzen. Het been dat vooruitstapt is naakt en kwetsbaar. De toekomst is ongewis.
'Retrospectief', zoals de overzichtstentoonstelling over Mattheuer heet, is de eerste in zijn soort buiten Duitsland. Meer dan tachtig werken zijn naar de Fundatie in Zwolle overgebracht om het Nederlandse publiek kennis te laten maken met deze bijzondere schilder. Een bezoek zeker waard, combineer het bijvoorbeeld met Hortus in Kasteel het Nijenhuis. Dat kan nog even, beide tentoonstellingen zijn nog te zien tot en met 7 januari 2018.
Wouter van Dijk