Vlak voor aanvang van de Week van de Klassieken verscheen bij uitgeverij Athenaeum-Polak & Van Gennep een nieuwe vertaling van Herodotus’ Historiën door Wolther Kassies. Afgelopen vrijdagavond 5 april 2019 stond deze nieuwe vertaling centraal in het Rijksmuseum van Oudheden. De avond werd geopend door Pieter ter Keurs, hoofd van de afdeling collecties van het museum.
Herodotus wordt wel de vader van de geschiedschrijving genoemd. Zijn wereldgeschiedenis, Historiën, is het oudste bewaard gebleven Griekse prozawerk. Het is zelfs het oudste van Europa. In Historiën behandelt Herodotus onderwerpen als politiek, het conflict tussen oost en west, volkeren en mythologie, godsdienst en aardrijkskunde, en vooral ook oorlogen en veldslagen. Herodotus is ook geen typische historicus of archeoloog, maar een antropoloog die veel reizen maakte.
Hugo Koning – Het belang van de Historiën
Na een korte inleiding op het onderwerp van Pieter ter Keurs was het woord aan classicus Hugo Koning. Eerder verschenen van zijn hand het Elementaire Deeltje Mythologie (2015), Mythen moet je niet geloven (2016), Theognis van Megara – Luister naar mij. Elegieën over leven en liefde (2017) en Het eiland van Pelops. Een literaire reis door de Peloponnesos (2018) in samenwerking met Hans Verheij. Koning verdiepte zich gisterenavond in het belang van Herodotus’ Historiën, waarom is er een nieuwe vertaling van dit werk nodig? Volgens Koning omdat Herodotus ons wil verbinden met het verleden en we ook een deel van onszelf zouden kwijtraken als we het verleden vergeten. Er zijn echter al eerder vertalingen geweest van dit werk, door Damsté in 1968 en door Van Dolen in 1996. Desondanks is de vertaling van Kassies zeker een meerwaarde. Koning laat dit zien aan de hand van passages uit de inleiding:
“Hier volgt een uiteenzetting van het onderzoek, dat Herodotus uit Halikarnassos heeft ingesteld met de bedoeling dat de handelingen der mensen niet op de lange duur in vergetelheid zouden geraken en dat de belangrijke en bewonderenswaardige daden, enerzijds door Grieken, anderzijds door niet-Grieken verricht, niet van roem verstoken zouden blijven, tevens om in het licht te stellen door welke aanleiding zij met elkander in strijd zijn geraakt.” - Damsté (1968)
“Herodotus is mijn naam, ik kom uit Halikarnassos en maak hierbij het verslag wereldkundig van het onderzoek dat ik heb verricht om de herinnering aan het verleden levend te houden en de grootse, indrukwekkende prestaties van de Grieken en andere volkeren te vereeuwigen. Ik stel bij dit alles voornamelijk aan de orde door welke oorzaak zij met elkaar in conflict zijn gekomen.” - Van Dolen (1996)
“Herodotus, burger van Halikarnassos, presenteert hier het resultaat van zijn onderzoek. Hij wil ermee bereiken dat wat mensen hebben gedaan, in de loop van de tijd niet vergeten wordt en dat de grootse en bewonderenswaardige prestaties die door Grieken, maar ook door barbaren zijn verricht, hun bekendheid niet verliezen. Ook wil hij duidelijk maken, hoe het kwam dat ze elkaar beoorloogden.” - Kassies (2019)
De inleiding van Damsté toont een redelijk afstandelijke vertaling, terwijl Van Dolen het werk juist heel persoonlijk maakt. Kassies zoekt een fijne guldenmiddenweg; hier en daar wordt in zinnen gehakt om de leesbaarheid te bevorderen, al gaat dit niet ten koste van het archaïsch taalgebruik. Zo verandert hij zo min mogelijk aan kop-staart-verbindingen en laat hij gezegdes het beste tot hun recht komen.
Aniek van den Eersten – De context van de Historiën
Na deze verdieping in de vertaling ging vervolgens historica Aniek van den Eersten in op de context van het werk en hoe Herodotus aan zijn reputatie als Vader van de geschiedschrijving is gekomen. Dat heeft er volgens Van den Eersten mee te maken dat Herodotus proza schreef en geen poëzie, maar in zijn werk wel het wetenschappelijke en poëtische weet te vervlechten. Hij schreef proza, maar was niet bang voor poëtisch taalgebruik. Zo kan hij historische figuren karakteriseren en hoe triviaal verhalen konden vermaken. Maar altijd was Herodotus gefocust op de inhoud waarbij hij met bronnen aan de slag ging en ook aandacht had voor bronnenkritiek als bronnen elkaar tegenspraken. Dat merk je ook bij het lezen van de inleiding, deze start als een epische vertelling waaraan onderzoek ten grondslag ligt. Met het bijeenbrengen van verhalen, poëzie en bronnenkritiek kan hij dan ook met recht de vader van de geschiedschrijving genoemd worden.
Wolther Kassies en Michel Buijs – de totstandkoming van de vertaling
Tot slot was het tijd om in gesprek te gaan met de auteurs van de nieuwe vertaling: Wolther Kassies en Michel Buijs, docent Grieks en Latijn werkzaam aan de Faculteit Geesteswetenschappen van de Universiteit Utrecht en Universiteit Leiden. In dit interview met Diederik Burgersdijk, voorzitter van het Klassiek Verbond, legt Kassies uit hoe hij tot de aanvullende ondertitel is gekomen. In de Oudheid gaven auteurs immers geen titel aan het werk. De titel Historiën zegt volgens Kassies ook te weinig over het werk en kan daardoor beter worden aangevuld met 'Alles wat ik zag, hoorde en onderzocht'. ‘Zag’ vanwege de reizen die Herodotus maakte, ‘hoorde’ vanwege de menselijke bronnen die hij heeft geraadpleegd en ‘onderzocht’ vanwege de bronnen die hij las en de kritische houding die hij tegenover die bronnen had. Kassies en Buijs hebben in totaal zo’n vijf jaar aan de vertaling gewerkt, in eerste instantie was Kassies van plan een bloemlezing te maken, maar aangespoord door de uitgever heeft hij uiteindelijk toch het hele werk vertaald. Dat was geen straf voor hem. Kassies: “Herodotus heeft passages waarin hij vrolijk is en met smaak een verhaal vertelt. Zijn taal staat hierdoor soms dichtbij spreektaal.” Ook Buijs was enthousiast over Herodotus; in de inleiding heeft hij willen inzoomen op de verteltechnische middelen van Herodotus om te laten zien wat voor fijne verteller hij is. Herodotus gebruikte de geschiedenis als aanleiding om een verhaal te vertellen. Dat is was Kassies aansprak. De belangrijkste les die hij met zijn jarenlange vertaalervaring heeft opgedaan: naarmate je meer weet, kom je erachter dat je nog zo weinig weet.
Vera Weterings
Gedurende de Week van de Klassieken plaatst Hereditas Nexus extra blogs en boekrecensies over de Oudheid.