Recensent: Wouter van Dijk
De muur van Hadrianus. De Romeinse limes in Groot-Brittannië, Adrian Goldsworthy. Deel 1 in de serie Tastbaar Verleden
Uitgeverij Omniboek, Utrecht 2018
ISBN: 9789401912440
Paperback, geïllustreerd in kleur en zwart-wit, met kaarten, chronologie, appendix, noten en register
192 pagina’s
€ 18,99
De Muur van Hadrianus
Van de grenslinie van het Romeinse Rijk in Europa, de limes, is de Muur van Hadrianus ongetwijfeld het meest zichtbare en daarmee tot de verbeelding sprekende resterende deel. De grens van het rijk in onze contreien is bijvoorbeeld veel minder zichtbaar, omdat daar de Rijn als natuurlijke barrière gebruikt werd. Nu de nedergermaanse limes op de nominatie staat om uitgeroepen te worden tot Unesco Werelderfgoed worden tal van initiatieven ontplooid om de oude grenszone zichtbaarder in het landschap te laten worden. Leuk nieuws voor de historisch geïnteresseerden onder ons dus. Toch valt dat alles wat in het niet bij de restanten van de Romeinse grens in Britannia. Daar liep van de oost- tot de westkust een grenslinie waarvan de muur het meest bekend is. Naast de muur maakten forten, wachttorens, greppels en aarden wallen deel uit van de grenszone.
Deze grenslinie is het onderwerp van Goldsworthy’s boek. Het complex dat kortweg bekendstaat als de Muur van Hadrianus werd vanaf circa 122 in opdracht van keizer Hadrianus (76-138) aangelegd. Hadrianus consolideerde in zijn regeerperiode, van 117 tot zijn dood in138, de grenzen van het rijk. Na zijn dood liet zijn opvolger Antoninus Pius, die regeerde tot 161, een nog noordelijker verdedigingslinie aanleggen die nu bekendstaat als de Muur van Antoninus. Deze linie, tussen de rivieren Clyde en Forth, werd echter na de dood van Antoninus Pius en onder diens opvolger Marcus Aurelius weer verlaten ten gunste van de Muur van Hadrianus. Deze linie werd vervolgens gerenoveerd en aangepast. Moeilijkheden met de weerbarstige Caledoniërs waren waarschijnlijk debet aan de Romeinse beslissing de noordelijke grens te verlaten om Hadrianus’ muur definitief tot grens te bombarderen, al blijven de bronnen over de precieze motieven duister.
Goldsworthy bespreekt in zijn boek de achtergrond van de bouw van de Muur, de motieven van keizer Hadrianus als grote man achter de bouw ervan en de bemanning die dienstdeed op en rond de muur. In de forten langs de linie waren ook Bataven uit onze gebieden gelegerd. Daarbij onderwerpt hij de muur zelf ook aan een grondig onderzoek, waarbij als het ware de anatomie van het bouwwerk doorlopen wordt. De auteur loopt de verschillende bouwfasen langs, legt uit hoe en waarom de muur in de loop van de jaren een aantal veranderingen onderging en bespreekt de wording en functies van forten, nederzettingen en andere bouwwerken die aan en bij de muur opgetrokken werden.Waarschijnlijk was die primair bedoeld om ‘barbaren’ als Picten buiten de Romeinse provincie te houden, al kan ook een (economische) controlefunctie van goederen- en personenverkeer niet uitgesloten worden. Dergelijke nevenfuncties zouden waarschijnlijk echter van ondergeschikt belang zijn geweest.
Eeuwenlang functioneerde het megalomane project van Hadrianus naar behoren. Vanwege het relatief grote aantal in Britannia gelegerde legioenen bleek de provincie meer dan eens een geliefde springplank voor usurpatoren die het in tijden van burgeroorlog binnen het rijk voorzien hadden op de keizerlijke waardigheid. Dit kostte de Muur vanzelfsprekend man- en daarmee slagkracht, hetgeen ten koste ging van de grensverdediging. De nekslag kwam aan het begin van de vijfde eeuw, toen Constantius III vanuit Britannia Het Kanaal overstak en zichzelf uitriep tot heerser over het westelijke deel van het Romeinse rijk. Hij nam daarbij vrijwel de gehele militaire bezetting van het eiland met zich mee. Na zijn val in Gallië werd het bestuurlijke en militaire apparaat op het eiland niet meer hersteld, waarmee de Dark Ages werden ingeluid. De Muur werd daarmee uiteindelijk een klein onderdeel in de lange geschiedenis van Groot-Brittannië, maar wel een uiterst interessant onderdeel. Een onderdeel bovendien, waarvan het ontstaan en de functie door Goldsworthy in dit boek op een zeer prettige en toegankelijke manier onder de aandacht worden gebracht. Daarbij maakt hij gebruik van de laatste wetenschappelijke inzichten in het onderzoek naar de Muur, maar weet er voor te zorgen dat de hoge informatiedichtheid niet leidt tot een stroperige leeservaring. Een knappe prestatie! Tevens is het boek absoluut een aanrader voor iedere lezer die interesse heeft in de Romeinse geschiedenis of die van de Britse eilanden.
Wouter van Dijk
Meer lezen over Adrian Goldsworthy? Hereditas Nexus had de eer hem te interviewen ter gelegenheid van de Nederlandse uitgave van Augustus. Lees het eerste en tweede deel van het interview op onze site!
Daarnaast vind je op onze website ook een boekrecensie van Augustus. Van revolutionair tot keizer van Rome van Adrian Goldsworthy.
Hereditas Nexus zal gedurende de week extra recensies en blogs over de Romeinen publiceren. Houd de website in de gaten!