Goed boeren

Recensent: Vera Weterings

Cato. Goed boeren. inzaaien niet overdenken maar doen vertaald en toegelicht door Vincent Hunink

Athenaeum – Polak & Van Gennep, Amsterdam 2018
ISBN 978 90 253 0924 4

Paperback, met aantekeningen, Romeinse maten en eenheden, verantwoording en register.
160 pagina’s
€ 15,99

Goed boeren

De Romeinse consul Marcus Porcius Cato (234-149 voor Christus) staat bekend om zijn gevleugelde uitspraak ‘Ceterum censeo Carthaginem esse delendam’, oftewel: ‘Overigens ben ik van mening dat Carthago verwoest moet worden’ waarmee hij iedere redevoering voor de senaat besloot. Hij staat hiermee bekend als nationalist en voorvechter van oorlog tegen de Puniërs. Veel minder bekend is dat van zijn hand ook het oudste bewaard gebleven Latijns prozawerk is; Goed boeren. Het stamt uit de laatste jaren van Cato’s leven, dus ongeveer tussen 160 en 150.

De landbouw in Italië was van oudsher sterk gericht op graanbouw en werd bedreven in kleine bedrijfjes van vrije burgers. Aanvankelijk waren deze vooral gericht op voorziening in de eigen behoeften, maar geleidelijk ontwikkelde zich ook een klasse van middelgrote boeren die voor de thuismarkt produceerde. Cato schreef Goed boeren voor mensen die hun nieuw verworven rijkdom in grond belegden, het enige waarin men in zijn tijd verantwoord kon investeren. Cato geeft allerhande voorschriften voor het werk op een middelgroot landgoed. Die agrarische vorm was in de tijd dat Cato leefde sterk in opmars, en bracht een zekere specialisatie met zich mee in onder andere de olijven- en druiventeelt. Cato probeert de 'nieuwigheden' een plaats te geven in de bestaande Romeinse landbouwtradities. Als hereboer beziet hij alles, inclusief de werkkrachten, in termen van nut en geld. In zijn geschrift schrijft Cato voor de eigenaar en landheer van een groot boerenbedrijf. Het is als het ware een handboek voor de Romeinse kapitalist waarin Cato aangeeft waar je als Romeins zakenman met een grote zak geld op moet letten als je in een boerenbedrijf investeert; gebouwen, uitrusting, werktuigen, slaven, voeding, modelcontracten, rituele gebeden en meer. Deze uitgebreide beschrijving zorgt ervoor dat de lezer van nu in Cato’s werk als het ware een spiegel voor de historische werkelijkheid voorgeschoteld krijgt op het gebied van sociaaleconomische ontwikkelingen in het Italië van toen. Zo biedt Cato een inkijkje in het antieke Italië.

In Goed boeren volgt Cato een min of meer chronologische volgorde en maakt hij veelvuldig gebruik van de gebiedende wijs. In de vertaling van classicus Vincent Hunink liet hij dit element goed terugkomen en behield hij daarnaast opzettelijk de stugge taal van de Romeinse herenboer. In zijn voorwoord geeft hij aan dat de beknopte en concrete woorden van Cato het werk bij uitstek een beeldend karakter geven. Het zijn ook juist deze elementen die de charme geven aan Huninks vertaling, terwijl hij het werk leesbaar maakt voor hedendaagse lezers behoudt hij de eigenheid van de Latijnse auteur. Dat wist hij eerder ook al op succesvolle wijze te doen in goed ontvangen vertalingen van antieke geschriften van zijn hand zoals In moerassen & donkere wouden. De Romeinen in Germanië (2015) en Het leven van Agricola. De Romeinen in Brittannië (2016), Het leven in Rome (2018) alledrie van Tacitus en  De Vesuvius in vlammen. Brieven aan Tacitus (2017), Mijn landhuizen. Brieven over Romeinse villa’s (2018) en Majesteit! Correspondentie met keizer Trajanus (2018) van Plinius. 

Kortom, in Goed boeren weet Hunink een eigentijdse vertaling neer te zetten van het eerste Latijnse prozawerk. Tegelijkertijd doet hij recht aan de korte, krachtige schrijfstijl die zo typisch is voor Cato. Hiermee maakt hij een toegankelijke vertaling van een intrigerend werk dat een inkijkje biedt in de dillema’s waar een Romeins grootgrondbezitter mee te maken had in de bloeiperiode van het Romeinse Rijk. Dat maakt de vertaling tot een interessant werk op zowel literair als historisch gebied.

Vera Weterings

Gedurende de Romeinenweek 2020 (25 april t/m 3 mei 2020) deelt Hereditas Nexus elke dag een recensie en blog over de Romeinen. Houd de website in de gaten.