Recensent: Wouter van Dijk
Haalt de PvdA 2025?, Bram Peper (red.)
Uitgeverij Thoth, Bussum 2017
ISBN: 978 90 6868 730 9
Paperback, met personalia van de auteurs
143 pagina’s
€12,95
De toekomst van de Nederlandse sociaaldemocratie
De PvdA staat bekend om veelvuldige zelfreflectie. Over geen partij zijn meer publicaties verschenen dan over de sociaaldemocraten, vaak door henzelf geïnitieerd. Deze bundel is dan ook een van de vele loten aan de stam van uitgaves over de partij, ditmaal echter niet in eerste instantie op initiatief van de partij zelf, maar op verzoek van Kees van den Hoek van Uitgeverij Thoth. Hij benaderde Bram Peper met het verzoek een boek te schrijven over de maatschappelijke positie van de PvdA vandaag de dag. Peper zag echter meer in een essaybundel waaraan verschillende auteurs, van binnen én buiten de sociaaldemocratie een bijdrage zouden leveren. Aldus geschiedde. Het resultaat is een compact boekje van net geen 150 pagina’s waarin verschillende auteurs hun licht laten schijnen op de huidige positie van Nederlands grootste linkse partij, en de toekomst die de partij al dan niet heeft in het Nederlandse politieke bestel.
Maurice de Hond werpt in de eerste bijdrage direct de knuppel in het hoenderhok. Volgens hem is de neergang van de PvdA als grote volkspartij onomkeerbaar en onherroepelijk. Het politieke stelsel is aan vervanging toe, de representatieve democratie achterhaald. Hij beschouwt het strategisch kiezen op poppetjes als Rutte of Samsom en eerder Balkenende of Bos als teken dat de inhoud van de boodschap er minder toe doet. Hij vergeet echter dat juist in tijden van polarisatie tussen links en rechts zoals met de verkiezingen in 2006 en 2012 mensen massaal in actie kwamen om de partij van hun politieke voorkeur aan de macht te helpen. Daarbij is het een illusie te denken dat je een beter functionerend bestel zal krijgen bij meer directe invloed van kiezers, door referenda en dergelijke. Dat zal alleen maar een beweging in de politiek in gang zetten van nog meer korte termijnbeleid, vooruitschuiven van hete hangijzers en wapperende windvanen die vandaag iets vinden en morgen het tegenovergestelde omdat een of andere opiniepoll dat duidt. Dat werkt populisme in de hand en dat is voor de democratie alleen maar slecht.
Lieke Kuiper houdt als voorzitter van de Jonge Socialisten, jongerenafdeling van de PvdA, een inspirerend betoog over de waarden van de PvdA als partij die belangen van alle lagen van de bevolking verbindt en van de samenleving als zodanig. Solidariteit is nog lang geen achterhaald begrip in onze huidige maatschappij maar juist broodnodig. Dan Bram Peper zelf, die er bij de PvdA in zijn bijdrage voor pleit om eindelijk eens werk te maken van democratische vernieuwing, en modernisering van het parlementaire stelsel. Dat wil zeggen op sommige punten meer directe invloed van burgers, zoals de gekozen burgemeester, maar wel met een sturende rol van de overheid op cruciale vlakken in de maatschappij. De politiek dient immers het algemeen belang, private marktpartijen doen dat niet. In het daaropvolgende essay kijkt Martin Sommer op de neergang van de Democraten in de Verenigde Staten en de redenen waarom de witte arbeidersklasse daar sinds de jaren ’80 overgelopen is naar de Republikeinen. Hoewel linkse partijen deze groep sociaal-economisch prima bedienen, doen ze dat niet op cultureel en immaterieel gebied. Daarin zijn deze mensen rechtser. Sommer betrekt dit ook op de PvdA, die in zijn ogen allang is verworden tot verzamelplaats van allerlei minderheden waarvan ‘de arbeider’ allang afscheid heeft genomen.
Politicoloog en socioloog Merijn Oudenampsen duidt de neergang van de PvdA en links in het algemeen op meer theoretische wijze. Hij wijst als oorzaak van de electorale neergang voornamelijk op een paradigmaverschuiving die de PvdA in grote mate aan zichzelf te wijten heeft. Door het dempen van de links-rechtstegenstelling in de jaren ’90 bood men de mogelijkheid aan Fortuyn cum suis om de culturele dimensie dominant te laten worden in het politieke debat, ten koste van de sociaal-economische. Zolang de PvdA niet zal inzetten op een heroriëntering op sociaal-economische leest geschoeid zal zij afgestraft worden in verkiezingen. In de rest van Europa is dezelfde beweging zichtbaar waar de sociaaldemocratie de ‘Derde Weg’ heeft bewandeld. Politiek journalist Aukje van Roessel benadrukt in haar artikel dat de PvdA ondanks de noodzaak voor sociaaldemocratisch beleid met de crisis van 2008 vers in het geheugen de partij hier geen voordeel uit heeft kunnen halen. Ze wijst hierbij naar de verschoven loyaliteit van de partij van de autochtone arbeiders naar migranten, wiens belangen in sommige opzichten tegengesteld waren. Daarbij heeft ook de door de partij vanaf de jaren ’90 bepleite meritocratische samenleving een steentje bijgedragen aan de moeilijke positie waarin zij zich thans bevindt. Het bepleiten van gelijke kansen, meer dan een gelijkheidsstreven, impliceert dat succes een keuze is en dat als je vervolgens niet mee kunt komen of ‘mislukt’ dat je eigen schuld is. Weg is dan de solidariteit, het is neoliberalisme in het jasje van de Derde Weg. Van Roessel hoopt daarom dat de partij in 2025 niet meer zal bestaan maar nieuwe manieren gevonden zal hebben om haar boodschap uit te dragen. Ze verwacht echter dat het voortmodderen wordt, ‘met oude vormen en gedachten’.
Voerman en Van Holsteyn schetsen in hun essay drie toekomstscenario’s voor de PvdA; de linkse fusie tussen SP, GroenLinks en PvdA; het onafhankelijk voortbestaan van de partij maar dan als middelgrote factor die niet meer automatisch de dominante partij op links zal zijn; en een kwijnend bestaan als linkse splinterpartij na te zijn leeggegeten door bijvoorbeeld de SP wat betreft de traditionele achterban en door D’66 en GroenLinks voor wat betreft de progressieve middenklassen. Oudgediende in de partij Felix Rottenberg sluit de bundel af, met vrijwel als enige een positieve noot. Door herkenbaar sociaal beleid moet de PvdA weer vanuit de basis, de lokale politiek, kleur gaan geven. Landelijk en lokaal moet de samenwerking met de andere progressieve partijen gezocht worden, met daarbij altijd een schuin oog op het bereiken van sociaaldemocratische doelen. Dus niet overhaast handelen om maar aan de knoppen te zitten, zoals in 2012 met de uitruil van standpunten met de VVD is gebeurd, maar ‘langzame haast’ is het credo. Haast met het verduidelijken van de idealen en het in praktijk brengen ervan, maar nooit overhaast de bestuurspositie induiken als dat onherkenbaarheid en daarmee electorale afstraffing tot gevolg heeft.
Waar brengt ons dit rondje langs de velden nu? De Partij van de Arbeid doet het slecht in de peilingen momenteel, maar heeft al eerder laten zien zich terug te kunnen knokken en is nog steeds de enige partij die alle lagen van de bevolking met elkaar tracht te verbinden. De SP met haar afwentelbeleid op de jongere generatie kan niet in die voetsporen treden, evenmin als GroenLinks, dat net als D'66 zijn beleid vooral afstemt op goed opgeleide progressieven die van een maatschappelijke tweedeling weinig te vrezen zullen hebben. Zoals alle boeken die verschenen over de sociaaldemocratie is ook deze uitgave een kind van zijn tijd. Het populisme tiert welig momenteel, en de angst voor de toekomst van een genuanceerde politieke boodschap die de titel van dit boek heeft opgeleverd spreekt wat dat betreft boekdelen. Ondanks de urgente boodschap die uit de bundel spreekt en die serieus moet worden genomen, heeft de georganiseerde sociaaldemocratie in haar ruim honderdjarig bestaan wel voor hetere vuren gestaan, en zal ook deze storm weer overleven. Er zullen immers altijd mensen zijn met hoop op een eerlijker, betere maatschappij, die zich daarvoor willen inzetten. Misschien dat het redelijke woord in maart met de verkiezingen weer een klap krijgt, maar ook dan zal het zich niet de mond laten snoeren door de roeptoeters van rechts. En gelukkig maar, anders zou de toekomst er wel heel somber uitzien.
Wouter van Dijk
Meer lezen? Lees ook de blog die ik schreef over de boekpresentatie van de bundel.