Het Circus Jeroen Bosch in Het Noordbrabants Museum beleefde afgelopen zondag haar slotvoorstelling. Het hele weekend was het museum vierentwintig uur per dag open. Het circus breekt nu zijn tenten op alvorens door te reizen naar Madrid. Van 13 februari tot en met 8 mei waren tal van werken van de beroemde Bossche schilder, schilderijen uit zijn atelier en creaties van navolgers in de provinciehoofdstad te zien. Een grote prestatie wanneer je bedenkt dat het museum zelf geen enkel werk van Bosch bezit. In plaats daarvan moesten met onderzoek en restauratie musea gepaaid worden hun werken uit te lenen voor wat de grootste en meest volledige Bosch-tentoonstelling aller tijden moest gaan worden. Dat lukte heel aardig, al liet die volledigheid helaas wel wat te wensen over.

Desalniettemin kan Het Noordbrabants Museum terugkijken op een zeer geslaagde tentoonstelling. De expositie was ruim bemeten, zodat ondanks de onvermijdelijke drukte de bezoeker met wat geduld toch alle werken goed kon bekijken. De tentoonstellingsruimte was goed ingedeeld, waardoor de bezoekers door het werk van de Bossche schilder heen geloodst werden en waardoor de doorstroom bevorderd werd. Aan de hand van een zestal thema’s maakte de bezoeker kennis met leven en werk van Jeroen Bosch. Thema’s als onder andere ‘Levenspelgrimage’, ‘Het leven van Christus’, ‘Heiligen’ en ‘Bosch in ’s-Hertogenbosch’ presenteerden het werk van de schilder en verklaarden de symboliek in zijn werk. Verrassend was hierbij dat Bosch als ‘duivelsschilder’ niet als zodanig in één van de thema’s naar voren kwam. Veeleer werd de nadruk gelegd op de conventionele religieuze kant van zijn werk. De Hooiwagen trok veel bekijks, net als de Hiernamaalspanelen die uit Venetië waren overgekomen. Speciale vermelding verdienen de vele tekeningen die op de tentoonstelling te bewonderen waren.

Met meer dan 400.000 bezoekers in nog geen drie maanden was de tentoonstelling uiteraard een waanzinnig succes. Toch was het geen onverdeeld hosanna in het Bossche museum. De toegangsprijs werd zo’n beetje verdubbeld, het aanvankelijk bedachte aantal bezoekers per uur verhogen en keer op keer de openingstijden verruimen om de horden gasten dan maar binnen te kunnen laten, getuigd niet echt van een vooruitziende blik. Had men niet kunnen verwachten dat het storm zou lopen, helemaal gezien de enorme hype die rond de tentoonstelling willens en wetens was gecreëerd? De dag-en-nacht-openstelling van het laatste weekend was dan een mooie stunt, het was geen overbodige luxe geweest toch af en toe even een doekje over de vitrines te halen, want nu benamen de vetvlekken en vingerafdrukken je af en toe zelfs een goed zicht op de stukken, en dat kan toch niet de bedoeling geweest zijn.

Al met al lijkt het erop dat Het Noordbrabants Museum met deze tentoonstelling geprobeerd heeft een wat te grote broek aan te trekken. Beter had men kunnen kiezen voor een intensievere samenwerking met internationaal vooraanstaande musea in Nederland als het Rijksmuseum of het Van Gogh Museum, om op die manier als Nederlandse partij ook wat ‘handelswaar’ te hebben om te kunnen uitruilen met buitenlandse musea. Nu was het toch een beetje pijnlijk om bij een van de blijkbaar al toegekende nummers van de tentoonstelling zelfs een bordje te zien hangen met daarop ‘ontbreekt’, waar eigenlijk de Verzoeking van de Heilige Antonius uit het Prado had moeten hangen. Een aantal van de ontbrekende drieluiken had dan wellicht toch de gang naar Nederland gemaakt. Dit is extra spijtig wanneer je nagaat dat het Nederlandse team van museummedewerkers en leden van het Bosch Research and Conservation Project af en toe niet al te tactvol te werk is gegaan in het buitenland, tenminste als je de documentaire Jheronimus Bosch. Touched by the devil mag geloven. Maar goed, Bosch was weer terug in zijn thuisstad, althans een groot aantal van zijn werkstukken, Het Noordbrabants Museum stond internationaal op de kaart en heeft al zijn in het verleden behaalde records doen verbleken en wij hebben een mooie tentoonstelling kunnen zien. Ik verheug me nu al op Van Eyck, Brueghel, Jordaens-Meesterwerken uit Roemenië, de volgende tentoonstelling van Het Noordbrabants Museum. Wat zal ook dat genieten worden, in een waarschijnlijk heel wat rustiger tentoonstelling.

Wouter van Dijk