Het isgelijkteken

Recensent: Vera Weterings

Het isgelijkteken, Robbert Dijkgraaf

Uitgeverij Prometheus, Amsterdam 2019
ISBN 9 789044 640922

Paperback
304 pagina’s
€ 19,99

Het isgelijkteken

“Je kunt er altijd meer van gebruiken. Het geeft geen afval, is slijtvast en neemt zelfs toe in het gebruik. Je kunt het gewoon in je hoofd opslaan en je blijft er lichamelijk én geestelijk gezond van.” – p. 169

Het lijkt een raadsel, maar het is de omschrijving van kennis volgens Dijkgraaf. Kennis die niet alleen in de wetenschap een rol speelt, maar onlosmakelijk is verbonden met de zaken van alledag. In zijn bundeling essays Het isgelijkteken weet Dijkgraaf de meest diverse onderwerpen aan elkaar te verbinden; van de paus en de oerknal tot de octopus en de robot en van Einstein en een rekenfout tot Google en de PTT. Hoewel elk essays telkens weer een ander onderwerp aansnijdt, is de rode draad in het boek dat de nieuwste wetenschappelijke inzichten een grote relevantie hebben voor de alledaagse werkelijkheid van een ieder. De essays in het boek zijn voor een groot deel eerder verschenen als column in het NRC Handelsblad.

“Verbeelding is belangrijker dan kennis. Want kennis is beperkt tot alles wat we nu kennen en begrijpen, terwijl de verbeelding de gehele wereld omvat, en alles wat er ooit zal zijn om te weten en te begrijpen.”

Zo luidt de beroemde uitspraak van Albert Einstein. Ook nu nog is verbeelding de kracht die succesvolle wetenschappers op alle vakgebieden voortdrijft. Juist in dit moderne tijdperk is vooruitgang niet alleen afhankelijk van technische expertise, maar ook van ongebreidelde nieuwsgierigheid en de grote voordelen van de reis stroomopwaarts, tegen de stroom van praktische overwegingen in.

“De wereld en de wetenschap zijn als een grote bouwdoos vol feiten, inzichten en begrippen. Het is de menselijke verbeelding die al die stukjes aan elkaar past en er een geheel van maakt. Met isgelijktekens.” – p. 6

Het huidige onderzoeksklimaat vormt volgens universiteitshoogleraar mathematische fysica Robbert Dijkgraaf echter een obstakel voor deze aanpak door dubieuze metrieken en beleidsregels. In de wetenschap neemt de druk om 'nuttig' te zijn toe. Wetenschap dient de maatschappij te dienen en daarom efficiënter ingericht te worden met een duidelijk van tevoren geformuleerde vraag in plaats van een stip aan de horizon. Het is juist ook vanwege die negatieve tendens dat het favoriete wiskundige teken van Dijkgraaf het isgelijkteken is. Het teken staat immers voor één formule waarmee twee verschillende werelden worden verbonden. In de natuurkunde maakt het isgelijkteken de verrassendste inzichten mogelijk. In Einsteins bekende formule E = mc2  verschijnen energie en massa samen en werkt het isgelijkteken als een wisselkoers. Het laat zien hoe energie in massa kan worden omgezet en vice versa. Zo verbindt het isgelijkteken altijd verschillende werelden en maakt het mogelijk om ideeën vrij van de ene kant naar de andere kant te laten stromen. Op vergelijkbare wijze brengen deze essays onderwerpen bij elkaar die op het eerste gezicht misschien niet bij elkaar horen. En toch staan ze samen in dit boek.

Aan de hand van verschillende voorbeelden laat Dijkgraaf zien hoe verrassende wetenschappelijke onderzoeken juist nuttig kunnen zijn. Zo geeft hij een voorbeeld van burgeronderzoek bij een fraude zaak tegen Britse parlementsleden. Juist in dit geval werkte burgeronderzoek verrassend goed omdat iedereen vóór of, nog beter, tegen een specifiek lokaal parlementslid gestemd heeft en dus een bijzondere reden heeft om juist deze bonnetjes onder de loep te nemen. De grote hooiberg was hiermee een overzichtelijk veld van aangeharkte volkstuintjes geworden. In de wetenschap geldt hetzelfde. Vooral vakgebieden met een grote diversiteit lenen zich voor burgeronderzoek. Juist de uitzondering op de regel is hier interessant en kan het begin van een nieuw verhaal zijn. daarbij is er geen betere spiegel om te reflecteren dan de speurende ogen van het grote publiek. Dit soort verrassende inzichten deelt Dijkgraaf in zijn essays op een dusdanig meeslepende wijze dat je het boek maar met moeite kan wegleggen. Het leest als een page turner.

Vera Weterings