Het visioen van Constantijn

Recensent: Vera Weterings

Het visioen van Constantijn. Een gebeurtenis die de wereld veranderde, Jona Lendering en Vincent Hunink

Uitgeverij Omniboek, Utrecht 2018
ISBN 978 94 0191 309 6

Paperback, met illustraties in zwart-wit, stamboom, kaarten, tijdlijn, notenapparaat en register.
176 pagina’s
€ 17,50

Het visioen van Constantijn

Voor Het visioen van Constantijn hebben Jona Lendering en Vincent Hunink de koppen bij elkaar gestoken. Allebei de auteurs zijn welbekend in het Oudheidkundig genre en werkten al eerder samen aan In moerassen & donkere wouden. De Romeinen in Germanië (2015). Ook afzonderlijk hebben ze al een aardig oeuvre op hun naam staan. Zo zijn de eerder vertaalde werken van classicus Vincent Hunink Hunink altijd goed ontvangen, zoals Het leven van Agricola. De Romeinen in Brittannië (2016) Net als In moerassen & donkere wouden van Tacitus. Die goede ontvangst geldt ook voor zijn Plinius. De Vesuvius in vlammen. Brieven aan Tacitus (2017) en Plinius. Mijn landhuizen. Brieven over Romeinse villa’s (2017). Jona Lendering (1964) is historicus en richt zich met zijn populariserende boeken en website Livius.org op de Oudheid, vaderlandse geschiedenis en de informatieoverdracht van wetenschappelijke kennis naar het grote publiek. Lendering publiceerde eerder onder andere Vergeten erfenis. Oosterse wortels van de westerse beschaving (2009), De klad in de klassieken (2012) en De rand van het Rijk. De Romeinen in de Lage Landen (2010) met Arjen Bosman. Voor zijn website Livius ontving Lendering in 2010 de Oikos publieksprijs, deze website is de grootste website ter wereld over de oude wereld. Een jaar later ontvingen hij en Bosman de NKV-prijs voor De rand van het Rijk.

Marc van Oostendorp met het eerste exemplaar van 'Het visioen van Constantijn'.

Naar eigen zeggen was Israël verdeeld. Hoe uit een klein koninkrijk twee wereldreligies ontstonden (2014) zijn laatste gedrukte boek, zo schreef hij zelf in noot 555 van het werk. Met Het visioen van Constantijn lapt Lendering zijn eigen uitspraak aan zijn laars. Hij lichtte dit toe tijdens de boekpresentatie op dinsdag 24 mei 2018 in het Rijksmuseum van Oudheden. Tijdens deze presentatie overhandigden Ledering en Hunink het symbolische eerste exemplaar van het boek aan taalkundige Marc van Oostendorp onder het toeziend oog van de re-enactmentgroep VECTIO. Ook legde Lendering die middag uit waarom het boek er toch is gekomen, namelijk omdat Lendering ondanks de mogelijkheden van het internet toch een boek verkoos, omdat een boek overzicht biedt en hij de uitleg die hij wilde geven het beste in boekvorm kon doen.

Het visioen van Constantijn is dan ook geen keizersbiografie, maar een boek over de puzzels rond Constantijns visioen. Het boek gaat woorden als ‘aannemelijk’, ‘mogelijk’ en ‘denkbaar’ anders dan de meeste publieksboeken niet uit de weg. Sterker nog, de zoektocht en bijbehorende complicaties waar oudheidkundigen door het gebrek aan bronnen mee te maken hebben wordt in dit boek als een puzzel centraal gesteld. De auteurs pretenderen dan ook geen verklaring te hebben die zo vast staat als een huis. Wel zou het volgens hen ‘aardig’ zijn als de reconstructie die in hun boek wordt voorgelegd, klopt, maar dat is niet de ambitie van het boek. Hunink en Lendering willen met Het visioen van Constantijn juist laten zien wat uit de bronnen wel valt te achterhalen en wat onduidelijk blijft.

“Het idee dat de oudheidkundige, als hij of zij maar zoveel mogelijk bewijsmateriaal in zijn of haar betoog meeneemt, de antieke werkelijkheid beter benadert, is dus te eenvoudig.” (p. 26)

In het boek laten de auteurs zien dat er voor oudheidkundigen weinig alternatieven zijn en dat ze daardoor altijd rekening moeten houden met informatie die er niet is, oftewel ze moeten denken over de known and unknown unknowns. De beperktheid van gegevens betekent echter niet dat oudheidkundigen geen gegevens moeten verzamelen. Teksten en vondsten blijven volgens de auteurs de basis van elke reconstructie. De bestudering van de Oudheid bestaat volgens hen dan ook enerzijds uit het verzamelen van puzzelstukjes en anderzijds uit het nadenken over wat de legpuzzel kan hebben voorgesteld. Dat geldt ook voor Het visioen van Constantijn.

Om het verhaal rondom dit visioen op een heldere manier aan de lezer aan te bieden kiezen de auteurs ervoor om de lezer eerst wat voorgeschiedenis te geven over de wereld van keizer Constantijn. Zo start het boek met enkele inleidende hoofdstukken over de problemen waarmee het Romeinse Rijk in de derde eeuw te kampen had. Dit is de periode voorafgaand aan het keizerschap van Constantijn, een wereld vol militaire, bestuurlijke, economische, monetaire en religieuze problematiek. Hierna volgen Constantijns eerste regeringsjaren en dan de vertaalde oudste bron over Constantijns visioen, een lofrede die in 310 is uitgesproken in Trier. Deze vertaling van Hunink is in dit boek voor het eerst in het Nederlands vertaald. Na die redevoering gaat het in het boek om de eigenlijke vraag; hoe het mogelijk was dat uit dat visioen, dat een heidens karakter had, een christelijke legende kon ontstaan.

“Wie inzoomt ontdekt steeds dat het beeld vager is dan het aanvankelijk leek. Dat is inherent aan de wijze waarop oudheidkundigen omgaan met hun informatie.” (p. 156)

Die manier van onderzoek komt ook duidelijk in het boek naar voren. De auteurs weten de lezer spelenderwijs in de vraagstukken waar je als onderzoeker op stuit mee te nemen. Op fraaie wijze beschrijven zij hoe de oudheidkundige met een vraag op zoek gaat naar informatie, vervolgens nieuwe inzichten krijgt door de gevonden informatie en met die kennis weer nieuwe vragen bedenkt en zo probeert steeds dichter bij de historische werkelijkheid te komen. Zo is Het visioen van Constantijn niet alleen een bijzonder interessant boek over de betekenis van het visioen zelf, maar geeft het ook op verrassend originele wijze inzicht in het onderzoeksproces van oudheidkundigen. Zonder wetenschappelijk te veel de diepte in te duiken hebben Hunink en Lendering het voor elkaar gekregen om in een toegankelijk publieksboek de lezer mee te nemen in hun zoektocht en de problemen waar je als onderzoeker tegenaan loopt. Dit zorgt ervoor dat je als lezer in het boek wordt gezogen, net als in een spannende roman. Hulde aan de auteurs die hiermee hopelijk een nieuwe trend hebben gezet waar het gaat om geschiedenisboeken.

Vera Weterings

Hereditas Nexus zal gedurende de Romeinenweek extra recensies en blogs over de Romeinen publiceren. Houd de website in de gaten!