Historische atlas van Dordrecht. Stad in het water, Riny Benschop, Teun de Bruijn en Ineke Middag (redactie)

Uitgeverij Vantilt (Nijmegen 2013)
ISBN: 978 94 6004 129 7

Gebonden, rijk geïllustreerd in kleur, met literatuurlijst en illustratieverantwoording
80 pagina’s
€ 24,50

Historische Atlas van Dordrecht

Dat er achter kaarten meer schuil gaat dan hun beeldende karakterisering van de regio wordt vaak vergeten. In de Historische Atlas van Dordrecht. Stad in het water wordt duidelijk dat een kaart meer biedt dan simpelweg het inzichtelijk maken van geografische informatie. In deze atlas wordt duidelijk dat kaarten niet alleen gebieden in kaart brengen, maar an sich ook informatie kunnen geven over de ontwikkeling van de omgeving en de samenleving.

In de Historische Atlas van Dordrecht wordt aan de hand van vijfendertig verschillende kaarten en evenzoveel hoofdstukken telkens een ander deel van de Dordtse geschiedenis belicht, zoals in het woord vooraf beschreven:

‘De Historische Atlas van Dordrecht beschrijft de bewogen geschiedenis van de oudste stad van Holland, vanaf het ontstaan in de twaalfde eeuw tot heden. In 35 hoofdstukken, elk voorzien van een kaart en illustraties, kan de ontwikkeling van de stad worden gevolgd.’(p. 5)

De redactie van deze historische atlas is samengesteld uit de redactieleden Ineke Middag, Teun de Bruijn en Riny Benschop. Vanuit het Regionaal Archief Dordrecht is nauw samengewerkt met emeritus hoogleraar Willem Frijhoff. Vanuit de samenwerking met het Regionaal Archief Dordrecht  voor deze publicatie is ook de tentoonstelling in het Dordrechts Museum tot stand gekomen: Dordrecht op de kaart. Hoewel het boek door de medewerking van velen tot stand is gekomen is dit niet te merken. De inhoud van het boek wijst erop dat de informatie op een gestroomlijnde manier bij elkaar is gebracht. Zo is wanneer je de verschillende hoofdstukken leest niet te merken dat sommige stukken van de hand van andere auteurs zijn.

Sterk aan het boek en ook de kracht van de opzet van het boek is dat de afbeeldingen – de foto’s, tekeningen, prenten en kaarten – de tekstuele informatie aanvullen en vice versa. Het boek gaat door de geschiedenis van Dordrecht heen en neemt hierin ook continu de sleutelrol van het water mee: qua handel, qua stedenbouw, qua strategisch oogpunt.

De gunstige ligging van Dordrecht aan het water zorgde er in vroegere tijden voor dat Dordrecht kon uitgroeien tot het economisch en commerciële hart van Holland (p.14-15). Het begint met het natte landschap tussen Merwede, Dubbel en Oude Maasje, gevolgd door de eerste nederzettingen in de elfde en twaalfde eeuw.

Toch gaat het niet altijd voor de wind met het water en Dordrecht. In 1421 werd het gebied getroffen door de Sint-Elisabethsvloed (p. 14-15), wat verwoestende gevolgen had voor de stad. De daarop volgende eerste kaart van Dordrecht, de Opstand en de inpolderingen in de zeventiende en achttiende eeuw laten de grote veranderingen in deze periode zien. Ook het ontstaan van de Biesbosch heeft een plekje gekregen in deze atlas. Net als uiteindelijk de industrialisatie en de stadsuitbreidingen.

Zoals zo vaak het geval is bij chronologische geschiedenisboeken die doorgaan tot de huidige tijd wordt er naar verhouding veel meer aandacht besteed aan de contemporaine geschiedenis dan aan de oudere eeuwen. Dit is ook in dit werk zichtbaar merkbaar, doordat de laatste negen hoofdstukken onderwerpen uit de twintigste eeuw beslaan, waaronder thema’s als uitbreidingsplannen van wijken, verkeersproblemen en de Tweede Wereldoorlog aan bod komen. Als je bedenkt wat voor een belangrijke rol Dordrecht in het verleden heeft gespeeld in de handel en daarbij ook de rol van Dordrecht in de Nederlandse geschiedenis met de Synode van Dordrecht in ogenschouw neemt, vind ik het een onlogische verdeling om ongeveer een kwart van het boek op te hangen aan de twintigste eeuw.

Uiteraard zijn er de afgelopen decennia in Dordrecht veel ontwikkelingen geweest, maar ik vind het geen recht doen aan de overige geschiedenis van de stad om hier zo uitgebreid op in te gaan in negen hoofdstukken, terwijl andere veel grootschaliger ontwikkelingen en naar mijn idee veel invloedrijkere ontwikkelingen in sneltreinvaart worden doorgenomen. Denk hierbij aan het hoofdstuk over Dordrecht als vestingstad, dit is een onderbelicht onderwerp dat beter uit de verf had kunnen komen, wanneer hier dieper op in was gegaan door het onderwerp op te nemen in verschillende hoofdstukken. In vergelijking zijn er voor de ontwikkeling van stadswijken in de twintigste eeuw aparte hoofdstukken uitgetrokken. Zo zijn er aparte hoofdstukken over de Stadspolders en De Hoven, een hoofdstuk over Sterrenburg I, II en II en een hoofdstuk over Crabbehof en Wielwijk.

Concluderend biedt de Historische Atlas van Dordrecht. Stad in het water een mooi overzicht van geschiedenis van Dordrecht en de rol van water voor de stad in de loop der eeuwen. Hoewel er opvallend veel aandacht is besteed aan de modernere ontwikkelingen, komen er ook zeer onderbelichte delen van de Dordtse geschiedenis aan bod. Dit is een pluspunt aan het overzicht. Over het algemeen wordt Dordrecht namelijk getypeerd door de Sint-Elisabethsvloed, de Synode van Dordrecht en als de stad van de gebroeders De Witt. Slechts zelden wordt ingegaan op andere aspecten van de Dordtse geschiedenis. In dit werk wordt ook aandacht besteed aan de waterverdeling die invloed had op de houthandel (p. 34-35), de aanleg van spoorlijnen (p. 46-47) en het nooit gerealiseerde tuindorp: het Plan Van der Pek (p. 56-57).

Al met al is het boek dan ook een aanrader voor diegene die een uitgebreidere geschiedenis van Dordrecht verlangt dan een opsomming van de bekende highlights. Het boek leest heerlijk weg en is door de korte hoofdstukken ook gemakkelijk te onderbreken. Kortom, een plezierige introductie in de geschiedenis van Dordrecht.

Vera Weterings

De tentoonstelling Dordrecht op de kaart is nog tot en met 5 oktober 2013 in het Dordrechts Museum te zien.