Recensent: Vera Weterings
Ruysdael & Saenredam in Alkmaar. Meesterwerken van de Grote Kerk, Christi M. Klinkert
Stedelijk Museum Alkmaar, Alkmaar 2018
ISBN 9 789081 685856
Paperback met flappen, met illustraties in kleur en zwart-wit, notenapparaat, literatuur en fotoverantwoording
92 pagina’s
€ 17,95
Ruysdael & Saenredam in Alkmaar
Alkmaar viert in 2018 het 500-jarig bestaan van de Grote of Sint-Laurenskerk. In dat kader brengt het Stedelijk Museum Alkmaar het Alkmaarse werk van schilders Salomon van Ruysdael en Pieter Saenredam bijeen in een tentoonstelling getiteld Ruysdael en Saenredam in Alkmaar. Meesterwerken van de Grote Kerk. Het jubileum van de kerk is ook aanleiding om aandacht te besteden aan het hedendaagse beeld en de hedendaagse betekenis van de kerk. Het museum heeft daarom fotografen Hans van der Meer en Karin Borghouts de opdracht gegeven een hedendaagse visie op de Grote Kerk en Alkmaar te geven. De beelden van de schilders en hedendaagse fotografen zijn samengebracht in de tentoonstelling en bijbehorende publicatie zodat men de kerk met andere ogen kan bekijken van binnen en van buiten, vanuit verleden en heden.
In de tentoonstelling worden de vier kunstenaars ieder apart behandeld. Hierbij is bij elk van de schilders aandacht voor de totstandkoming van de werken, details die erop te zien zijn en vaardigheden van de kunstenaar. Wat betreft de passages over de twee fotografen is er vooral aandacht voor de zienswijze van Van der Meer en Borghouts ten opzichte van de kerk. Zij lichten hun visie bij hun werken toe. Net als bij de tentoonstelling wordt dit alles voorafgegaan aan een korte passage over de geschiedenis van de Grote Kerk in Alkmaar.
Het openingsstuk van zowel de tentoonstelling als het boek is een bedelstuk, een schilderij dat werd gemaakt om mensen in de tijd dat de Grote Kerk werd gebouwd te laten zien hoe de kerk eruit zou komen te zien en hen aan te sporen een financiële bijdrage te doen. Het is een werk van de hand van verschillende kunstenaars. Aanvankelijk was het namelijk een rechthoekig schilderij dat de kerk toonde zonder torens. Later is het werk door een tweede kunstenaar vergroot en schilderde hij een grote klokkentoren en een vieringtoren erbij. De grote toren is er uiteindelijk niet gekomen.
Het exterieur van de kerk komt in het boek verder ter sprake bij de werken van de Haarlemse landschapsschilder Salomon van Ruysdael (1600/1603-1670). Hierbij is een leuk detail dat hoewel er op zijn schilderijen veelal herkenbare gebouwen zijn afgebeeld, deze zelden in het geheel overeenkomen met de toenmalige werkelijke stadsgezichten. Van Ruysdael maakte zich net als Springer schuldig aan het realiseren van een evenwichtige, aantrekkelijke compositie en nam het niet zo nauw met de werkelijke locatie van gebouwen. Hoewel Ruysdael de werkelijkheid vaak vermengde met zijn fantasie, is zijn vroegste bekende schilderij van de Grote Kerk uit 1644 een uitzondering: hier is de stad weergegeven hoe hij was. Om de kerk stonden kloosterkapellen, rechts die van het Oude Hof, met spitse toren en vooraan de kapel van het Middelhof, met een ooievaarsnest.
Naast Ruysdael is er in het boek ook veel aandacht voor Pieter Saenredam (1597-1665). Van hem zijn zes schilderijen en vier tekeningen bekend die gewijd zijn aan het interieur van de Grote Kerk. Kenmerkend aan deze voorstellingen is volgens Klinkert dat de ruimte helder en overzichtelijk wordt gepresenteerd, en perspectivisch betrouwbaar. Saenredam was de grondlegger van deze beeldtraditie. Hij ging ook zeer nauwkeurig te werk. Zo maakte hij ter voorbereiding op zijn stukken eerst opmetingen en situatietekeningen van de desbetreffende architectuur.
Een mooie toevoeging aan de hoofdstukken over de kunstwerken en de kunstenaars zijn de flappen van het boek. Hierop zijn de werken van Saenredam en Ruysdael gesitueerd. Zo zijn op de voorste flap de werken van Ruysdael te vinden op een stadsplattegrond van Alkmaar en op de laatste flap de werken van Saenredam op een grondplan van de Grote Kerk. Daarnaast is het boek rijkelijk geïllustreerd en vlot geschreven. Kortom, het boek is een fraaie publicatie bij een tentoonstelling die recht doet aan het jubileum van de Grote Kerk met de nodige historische beelden, kunsthistorische informatie en hedendaagse blikken.
Vera Weterings
De tentoonstelling Ruysdael en Saenredam in Alkmaar. Meesterwerken van de Grote Kerk is tot en met 10 juni 2018 in het Stedelijk Museum Alkmaar te bezoeken.
Naast de tentoonstelling in het museum organiseren zo´n 25 Alkmaarse organisaties in 2018 activiteiten, zo ook de kerk zelf. De kerk huisvest immers verschillende meesterwerken, waaronder de beroemde gewelfschildering ‘Het Laatste Oordeel’ van Van Oostsanen, schilderingen van Caesar van Everdingen en het bijzondere Van Hagerbeer/Schnitgerorgel. Het altaarstuk van Maarten van Heemskerck, speciaal vervaardigd voor de kerk, is na de reformatie naar Linköping (Zweden) verhuisd. De zijluiken worden in het kader van dit jubileum voor één keer naar Alkmaar teruggebracht. Ze zijn in de kerk te zien vanaf 15 april 2018. Geïnteresseerd in het jubileum van de kerk? Lees ook de blog Alkmaar viert jubileum Grote Kerk over het vijfhonderdjarig bestaan van de Grote Kerk in Alkmaar.
In het kader van de Nationale Museumweek zal Hereditas Nexus extra recensies van tentoonstellingspublicaties en blogs over musea en tentoonstellingen publiceren. Houd de website in de gaten!