Recensent: Wouter van Dijk

Sutemi Horiguchi, Bunriha and the Amsterdam School, Alice Roegholt e.a.

Museum Het Schip, Amsterdam 2023
ISBN: 9789082921151

Softcover met flappen, rijk geïllustreerd in kleur, met notenapparaat en literatuuropgave
112 pagina’s
€ 22,50

De Amsterdamse School en Japan

De expressionistische bouw- en ontwerpstijl die we kennen als de Amsterdamse School kende veel invloeden uit Azië. Architecten en makers van toegepaste kunst in Nederland lieten zich daarbij vooral inspireren door de kunst en stijlen uit de toenmalige kolonie Nederlands-Indië, maar ook uit andere Aziatische landen zoals Japan. Minder bekend is dat de Nederlandse voormannen van de Amsterdamse School op hun beurt ook een voorbeeld waren voor Aziatische vakbroeders, en een voorbeeld daarvan staat centraal in dit boek.

In 1923 bracht de jonge Japanse architect Sutemi Horiguchi een bezoek aan Europa, waarbij hij ook Nederland aandeed. In zijn vaderland had hij niet lang daarvoor met andere beginnende vakgenoten een groep gevormd die zij Bunriha noemden, en die in het ontwerpen van architectuur een vorm van kunst zag. Kunst en architectuur zouden in het ontwerp van de architect moeten samensmelten. Een opvatting van het vak die wel raakvlakken had met de idealen van de Amsterdamse Schoolarchitecten die ook de arbeidersklasse schoonheid in hun bestaan gunden, door middel van hun ontwerpen van woonruimte. Ook het idee van een gebouw als een Gesamtkunstwerk, zoals Berlage dat voor hen al had gepropageerd, zien we hierin terug. Bunriha, wat letterlijk ‘afscheiding’ betekent, ontleende zijn naam aan de Wiener Secessionbeweging, en zette zich af tegen de in hun tijd in Japan dominante ideeën dat architectuur vooral functioneel moest zijn.

Tijdens zijn reis door Europa kon Horiguchi zich vergapen aan de bijkans sciencefictionachtige gebouwen die hij daar tegenkwam. Vooral in Nederland zou hij blij verrast worden door de ontwerpen van De Klerk, Staal, Van der Meij, Kramer en Staal-Kropholler. Door een toevallige ontmoeting in de trein bij Roosendaal met tabakshandelaar Jacobus van der Stempel kreeg hij de kans een rondtoer langs de Nederlandse moderne architectuur te krijgen van een lokale kenner. Van der Stempel woonden met zijn gezin schuin tegenover het Hillehuis in Amsterdam, dit vroege ontwerp van Michel de Klerk uit 1911/1912 geldt wel als de geboorte van de Amsterdamse School. Met Van der Stempel bezocht Horiguchi ook de woonblokken in de Spaarndammerbuurt. Gedurende zijn trip door Europa maakte Horiguchi veel foto’s, vooral in Nederland. Tussen deze foto’s bleken zich ook twee foto’s van de binnenkant van het postkantoor in Het Schip te bevinden, de enige voor zover bekend van het interieur in de beginjaren van het postkantoor. Horiguchi en de Van der Stempels bezochten ook Park Meerwijk in Bergen, de villa’s hier maakten eveneens een grote indruk op hem.

Terug in Japan schreef Horiguchi zelfs een boek over zijn indrukken en voornamelijk over de bijzondere architectuurstijl die hij in Nederland had leren kennen. Hij had echter niet alleen oog voor de Amsterdamse Schoolontwerpen, maar kon ook de zakelijker bouwstijl van De Stijl waarderen. Dat wordt ook zichtbaar in zijn eigen latere ontwerpen. Waar hij aanvankelijk vooral geïnspireerd lijkt door de Amsterdamse expressionisten, worden zijn ontwerpen na verloop van tijd strakker en zakelijker.

Het boek beslaat naast de inleiding vier essays, waarvan drie door Japanse auteurs. Op die manier is een mooie wisselwerking gecreëerd tussen Nederlandse en Japanse invalshoeken over de mate en wijze waarop Horiguchi reageerde op zijn Europese ervaringen en welke rol zijn bezoek aan Nederland speelde in de rest van zijn loopbaan. Het zwaartepunt van alle bijdragen ligt vanwege de aard van het onderwerp natuurlijk op Horiguchi’s twee bezoeken aan Nederland tijdens zijn rondtoer door Europa in 1923-1924. Hierdoor komen sommige elementen in bijna ieder essay terug, zoals Horiguchi’s ontmoeting met Van der Stempel, zijn bezoeken aan Amsterdamse Schoolarchitectuur en het boek dat hij hierover schreef. Dat is soms wat storend, wat meer redactionele sturing had wellicht voor meer afgebakende bijdragen kunnen zorgen. Desalniettemin zijn de auteurs er wel degelijk in geslaagd deze weinig bekende maar fascinerende kruisbestuiving tussen de Amsterdamse School en Japanse architectuur op zeer aansprekende wijze voor het voetlicht te brengen. Zoals bij veel publicaties van Het Schip springt de vormgeving van het boek direct in het oog, en is de uitgave mooi verzorgd. De vele afbeeldingen, zowel ontwerptekeningen in kleur als Horiguchi’s foto’s in zwart-wit, geven een prachtig beeld van de overdonderende indrukken die Horiguchi moet hebben opgedaan tijdens zijn verblijf in Nederland.

Wouter van Dijk

Meer lezen over de Amsterdamse School? Zoek op 'Amsterdamse School' op onze website.