Is er iets te vieren dan wordt dat vaak gedaan met een feestelijke maaltijd. Dat is nu zo, maar dat gebeurde vroeger ook al op die manier, zo ook in de familie Wertheim. De familie Wertheim was een bankiersgeslacht van Joodse afkomst van wie vele tientallen menukaarten bewaard zijn gebleven uit de periode 1875-1935. Momenteel zijn deze fraaie menukaarten in Museum Willet-Holthuysen te bewonderen in een kleine, maar fijne expositie over feestmenu’s rond 1900.
De menukaarten uit de familie Wertheim zijn representatief voor de menukaarten die de Amsterdamse elite destijds gebruikte voor feestelijke maaltijden. Abraham Carel Wertheim (1832-1897) was een van de bekendste Amsterdamse bankiers uit zijn tijd en ook een weldoener. Hij zat in talloze comités en zette zich in voor de Joodse gemeenschap. De diners vonden over het algemeen bij de mensen thuis plaats, maar waren er meer dan twintig gasten uitgenodigd dan koos men vaak voor een zaal in een hotel of restaurant. In Amsterdam was Maison Couturier op de Keizersgracht 674 een befaamd adres, dit was een cateringbedrijf met eigen zalen. Zoals gezegd konden de gasten op de menu’s vinden wat ze te eten kregen, dit was echter wel vaak in het Frans geschreven. Het Frans was immers de voertaal in de keuken. Voor ervaren gasten was dit geen probleem, zij wisten dat een potage à la Reine een Koninginnesoep, oftewel blanke, gebonden soep, was en een selle de chevreuil een hertenrug. Deze gerechten kwamen namelijk veel voor op menu’s.
Uit de collectie menukaarten van de familie Wertheim zijn kaarten bewaard gebleven waarbij de achterkant werd gebruikt voor een snelle notitie bij een tafelgesprek of speech. Na afloop van het diner ging het menu over het algemeen als aandenken mee naar huis. Dat is ook niet zo gek, want het waren vaak bijzondere menu’s, soms zelfs met de hand beschilderd. Dat de familie Wertheim kunstlievend was, blijkt eveneens uit hun collectie menukaarten. Zo prijken reproducties van topstukken uit het Rijksmuseum zoals Vermeers Liefdesbrief en De bleekzuchtige dame van Samuel van Hoogstraten op enkele menu’s, maar de mooiste kaarten zijn door familieleden zelf gemaakt: Dinah Wertheim-Hijmans van Wadenoijen (1871-1932) en Joh.G. Wertheim (1898-1977).
De menukaarten lagen bij iedere gast aan tafel, vaak stond er ook een naam op zodat men wist waar men moest gaan zitten. Op het menu konden de eters vinden wat hen tijdens de maaltijd te wachten stond. Een diner telde rustig tussen de tien en twintig gangen die gewoonlijk ná elkaar werden geserveerd, deze Russische wijze van eten werd à la russe genoemd. Tijdens zo’n feestelijke maaltijd was soep vooraf gebruikelijk, maar steeds vaker werd ook voorafgegaan door hors-d’oeuvres, dat zijn koude hapjes zoals oesters of kaviaar. Vervolgens wisselden gevogelte, vis, wild en groentegerechten elkaar af. Het diner werd vaak afgesloten met ijs, taart, vruchten, koffie en bonbons. Bij een lang menu werd ook wel eens halverwege een ijsgerecht geserveerd zoals een sorbet, granita of spoom op basis van sterke drank zoals Kirsch of calvados. Men dacht dat dit de eetlust opnieuw zou aanwakkeren.
In de tentoonstelling in Museum Willet-Holthuysen zijn diverse menu’s uit de collectie van de familie Wertheim te bewonderen; van een diner als hulde aan de huisvrouw uit 1883 tot een middagmaal in 1915 dat wordt aangekondigd met een vrolijk dansend paar. Samen tonen de feestmenu’s een blik op de eettafel van een eeuw geleden en geven ze de bezoeker de nodige achtergrondinformatie bij deze feestelijke maaltijden.
Vera Weterings
De tentoonstelling Feestmenu’s rond 1900 is nog tot en met 6 februari 2018 te bekijken in Museum Willet-Holthuysen in Amsterdam.
Geïnteresseerd in de geschiedenis van Museum Willet-Holthuysen? Lees ook de recensie van het boek Abraham en Louisa Willet-Holthuysen. Amsterdamse verzamelaars in de 19e eeuw van Bert Vreeken. Meer achtergrondinformatie over serveersystemen is te vinden in de blog Diner à la russe.