Maria Swanenburg was een Leidse bekendheid. Zij kreeg van haar buurtgenoten de bijnaam ‘Goeie Mie’, omdat ze zich als reddende engel op ziekbedden stortte en als behulpzame buurvrouw vaak even oppaste of meehielp in het huishouden. In werkelijkheid mengde ze arsenicum door het eten en sloot een geheime begrafenisverzekering op haar slachtoffers af. Zo stierven de Leidenaren een pijnlijke dood, en streek Goeie Mie een fortuin aan verzekeringspremies op.

Op 1 mei 1885 werd Swanenburg veroordeeld tot levenslange tuchthuisstraf. Drie gifmoorden waren bewezen, maar waarschijnlijk heeft ze geprobeerd in totaal 102 mensen te vergiftigen – 45 zijn ernstig ziek geworden, 27 zijn overleden. Dit leverde haar de naam ‘Leidse gifmengster’ op die de hele wereld over ging; haar zaak was sensationeel. De lichamen van haar slachtoffers werden opgegraven en op arsenicum getest; dit was de eerste keer dat in Nederland laboratoriumonderzoek als bewijsmateriaal voor een veroordeling gebruikt werd.

De strafzaak leidde ook tot een verzekeringszaak: de verzekeringsmaatschappijen wilden het geld terug dat ze aan Swanenburg hadden uitgekeerd. Aangezien zij moord niet in hun polis hadden uitgesloten, werden zij in het ongelijk gesteld. Het proces rondom Goeie Mie leidde ertoe dat sommige praktijken werden veranderd. Zo werd het moeilijker om zware vergiften (zoals arsenicum) te kopen en het sluiten van verzekeringen op naam van een ander werd bemoeilijkt. Ook zorgde het proces ervoor dat artsen minder laks omgingen met de lijkschouwing van fondspatiënten uit arbeidersbuurten.

Nog iets verder terug dan het Leiden van de negentiende eeuw gaat de geschiedenis van gin. De Leidse arts en hoogleraar Sylvius patenteert rond 1650 het medicinale jeneverbesdrankje ‘genievre’, de voorloper van de huidige gin. Die Leidse geschiedenis is gecombineerd in de biologische ‘Goeie Mie gin’; met een knipoog vernoemd, met aandacht voor het historische verhaal. Vlierbloesem en vlierbes, destijds gebruikt in medicijnen en drankjes, vormt de basis van deze bloemige bijzondere gin.

Afgelopen zaterdag, 1 december 2018, werd in Rijksmuseum Boerhaave tijdens een feestelijke middag een drank genoemd naar de Leidse gifmengster gelanceerd: Goeie Mie Gin. Onderneemster Josine Heijnen overhandigde historica Els Kloek de eerste fles. Els Kloek is redacteur van 1001 Vrouwen uit de Nederlandse geschiedenis, door het Historisch Nieuwsblad uitgeroepen als beste geschiedenisboek aller tijden. In dit boek gaat één van de 1001 lemma’s over Maria Swanenburg, het is het levensverhaal van mijn hand.

Vera Weterings

Lees ook het lemma van Goeie Mie in het Digitaal Vrouwenlexicon van Nederland en de blog over de Leidse gifmengster en recensie van het vervolg op 1001 Vrouwen uit de Nederlandse geschiedenis: 1001 Vrouwen uit de twintigste eeuw.