Recensent: Wouter van Dijk

Historische atlas van Kennemerland. Hart van Holland, Ben Speet

Uitgeverij Vantilt, Nijmegen 2014
ISBN: 978 94 600 41723

Gebonden, rijk geïllustreerd in kleur, met literatuuropgave
80 pagina’s
€ 29,50

Noord-Hollandse geschiedenis in kaarten en afbeeldingen

Dit deel uit de serie historische atlassen heeft een groot gedeelte van Kennemerland tot onderwerp. Auteur Ben Speet is mediëvist en schreef in deze serie eerder de historische atlas van de stad Haarlem en die van Amsterdam. Daarbij werkte hij mee aan de Bosatlas van de geschiedenis van Nederland. Met het oog op de omvang van de atlas behandelt Speet naar eigen zeggen enkel Midden- en Zuid-Kennemerland. Dit komt op de lezer wel wat vreemd over en het blijft onduidelijk waarom Noord-Kennemerland niet is opgenomen. Ook nu worden onvermijdelijk af en toe plaatsen uit deze regio besproken en afgebeeld, zoals Alkmaar, Egmond en Heiloo. De omvang van het boek lijkt dan ook geen onoverkomelijk bezwaar geweest te hoeven zijn. De atlas ziet er erg fraai uit, hij bevat een overvloed aan kaarten en afbeeldingen over het gebied en geeft met de begeleidende tekst een mooie introductie op een veelheid aan verschillende onderwerpen en thema’s die elk een speciale plaats in de geschiedenis van Kennemerland hebben. Hiervoor zijn de collecties van het Noord-Hollands Archief uitgebreid geplunderd.

De beschrijving per thema is beknopt, maar een historische atlas koop je natuurlijk vooral voor de kaarten, en daarvan bevat de atlas er genoeg om elke liefhebber tevreden te stellen. Een bijzonder fraai voorbeeld is de oudst bewaard gebleven kaart van Kennemerland van Simon Meeusz van Edam uit 1539. Hij kreeg opdracht deze kaart te tekenen van de Grote Raad van Mechelen, het hoogste gerechtshof in de Nederlanden in deze tijd, om een commercieel geschil tussen Haarlem en Heemstede te beslechten. Jammer is wel dat juist deze kaart niet uit de collectie van het NHA komt maar berust bij het Algemeen Rijksarchief in Brussel.

De atlas doorloopt op thematische wijze de gehele geschiedenis van de regio Kennemerland, van de vroegste geologie en het Romeinse Rijk, via de middeleeuwen en de vroegmoderne tijd naar het heden. Onderweg wordt aandacht besteed aan tal van onderwerpen die betrekking hebben op grotere delen van het gebied, zoals de rol van rondtrekkende predikers in de vroege middeleeuwen of de bouw van buitenplaatsen in de zeventiende en achttiende eeuw. Er is echter ook aandacht voor de afzonderlijke ontwikkeling van een bepaalde dorpskern of stad in de regio, zo worden onder andere Beverwijk, IJmuiden en natuurlijk Haarlem onder de loep genomen.

Naast de hierboven aangehaalde voorbeelden valt er natuurlijk nog veel en veel meer te vertellen over de historische atlas van Kennemerland, maar wie nieuwsgierig is geworden raad ik vooral aan zelf op onderzoek te gaan in de atlas. Dat is niet alleen veel leuker, maar bij het doorbladeren kun je als lezer ook best nog wel wat verrassende weetjes over de regio te weten komen. Een aanrader dus, vooral als je houdt van historische kaarten staat de atlas garant voor het nodige kijk- en leesplezier. De begeleidende teksten daarbij zijn onderhoudend, maar gaan nooit echt de diepte in. Dit is echter ook niet het doel van een dergelijke uitgave.

Wouter van Dijk