Het Stadsarchief Amsterdam organiseert momenteel de allereerste overzichtstentoonstelling van topografische kunst uit de periode 1700-1800: Kijk Amsterdam 1700-1800. De mooiste stadsgezichten. In de tentoonstelling waan je je als bezoeker in het oude Amsterdam. Je komt bekende plekken op de Dam en langs de grachten tegen, maar ook oude poortjes en straatjes die onherkenbaar zijn veranderd. Dat het Stadsarchief Amsterdam een grote collectie heeft om voor deze tentoonstelling uit te putten staat buiten kijf. Uit deze omvangrijke collectie van ruim 1700 topografische tekeningen uit de achttiende eeuw is door conservator Tekeningen en Prenten Bert Gerlach een selectie gemaakt van zo’n 230 tekeningen en prenten. Door de ruime keuze uit het eigen materiaal is nauwelijks gebruik gemaakt van bruiklenen. Een uitzondering vormt de Atlas van Amsterdam van het in het Rijksmuseum gevestigde KOG. Het materiaal uit deze atlas vormt een aanvulling op de collectie van het Stadsarchief. Daarnaast is bij het maken van de selectie besloten om de selectie geografisch te beperken tot de stad binnen haar zeventiende-eeuwse omwalling, met de Singel-gracht als grens. Uitzonderingen vormen uitstapjes naar de Amstel en de Boerenwetering.
Kijk Amsterdam is niet alleen samengesteld door Gerlach, maar het is tevens zijn afscheidstentoonstelling nadat hij ruim 35 jaar bij het Stadsarchief werkte. In de tentoonstelling staan de tekeningen centraal, maar prenten komen wel aan bod als er sprake is van een directe relatie met de getoonde tekeningen. Het getekende stadsgezicht maakte een ongeëvenaarde bloei door in de achttiende eeuw. Cornelis Pronk zette de toon met zijn stadsgezichten die hij zo exact mogelijk naar de werkelijkheid tekende. In het werk van Jan de Beijer, een leerling van Pronk, en vooral van tekenaars als Herman Schouten en de voormalige behangselschilder Jacob Cats bereikte het nauwkeurig tekenen van Amsterdam een hoogtepunt. De mate van detail in hun tekeningen is ongeëvenaard; het was werken op de millimeter.
Zeker in de tweede helft van de eeuw legden meer kunstenaars dan ooit zich toe op stadsgezichten, die ze met de grootste zorg en vaak op klein formaat tekenden met potlood, inkt en waterverf. Die groei is voor een groot deel te danken aan de toenemende honger naar encyclopedische kennis. Het was de tijd van de Verlichting. Verzamelaars stelden collecties samen van prenten en tekeningen die steeds vaker ook Amsterdam uitvoerig documenteerden. Tekenaars reisden het hele land door om belangrijke gebouwen, steden en dorpen vast te leggen. Kunstenaars als Jacob Cats, Reinier Vinkeles, H.P. Schouten en Jan de Beijer namen in de 18e eeuw de tijd om Amsterdam als levendige stad tot in detail te vereeuwigen.
Kijk Amsterdam 1700-1800. De mooiste stadsgezichten zal voor velen een feest der herkenning zijn, doordat vele plekjes uit de stad nog te herkennen zijn. Dit wordt verbeeld door metershoge animaties van het achttiende-eeuwse Amsterdam te laten versmelten met filmbeelden van de huidige wereldstad. De metersbrede projectiewand en de speciaal gecomponeerde muziek geïnspireerd op de achttiende eeuw zorgen ervoor dat de werken extra levendig op je af komen. De tentoonstelling is opgedeeld in vijf stadsdelen: De Dam, Oude zijde, Nieuwe zijde, Grachtengordel en het IJ.
De oude stadsgezichten komen in de tentoonstelling tot leven doordat delen uit verschillende tekeningen zijn opgeblazen en in de tentoonstelling zijn geplaatst. Daarnaast is het speelse effect van een kijkdoos gecreëerd door de verschillende kijkgaten die in de tentoonstellingswanden zijn aangebracht. Daarbij zijn veel van de werken zó gedetailleerd dat ze met een vergrootglas bekeken moeten worden, een attribuut dat je bij de kassa uitgereikt krijgt. Kortom, een prachtige inrichting door Synergique!
De tentoonstelling is nauw verbonden met het project Alle Amsterdamse Akten, waarbij het kilometerslange archief van de Amsterdamse Notarissen van 1578 tot 1915 wordt gedigitaliseerd en vervolgens door middel van crowdsourcing wordt geïndexeerd. De informatie die uit de notariële archieven boven komt drijven geeft ons nieuwe inzichten in hetgeen er op de tekeningen werd afgebeeld en levert een schat aan anekdotes en verhalen op. Het is dan ook niet voor niets dat in de Schatkamer van het Stadsarchief gelijktijdig een kleine opstelling is gewijd aan het notarieel archief.
Vera Weterings
De tentoonstelling Kijk Amsterdam 1700-1800. De mooiste stadsgezichten is nog tot en met 14 januari 2018 in het Stadsarchief Amsterdam te bezoeken. Bij de tentoonstelling is ook een boek verschenen, de recensie lees je hier.