Meesterwerk | Masterpiece. Jheronimus Bosch

Meesterwerk-Jheronimus-Bosch Recensent: Wouter van Dijk

Meesterwerk / masterpiece. Jheronimus Bosch, Till-Holger Borchert

Uitgeverij Lannoo, Tielt 2016
ISBN: 9789401433808

Paperback, rijk geïllustreerd, tweetalige uitgave in Nederlands en Engels
48 pagina’s
€12,50

Details uit enkele van Bosch’ meesterwerken

Meesterwerk/Masterpiece. Jheronimus Bosch is een uitgave van bescheiden formaat maar van een grote schoonheid. Het boek telt een kleine vijftig pagina’s en daarin vertelt Till-Holger Borchert de lezer interessante wetenswaardigheden over drie van Jeroen Bosch’ meesterwerken. Aan bod komen de Aanbidding der koningen, de Hooiwagen en natuurlijk de Tuin der Lusten. Borchert is directeur van de Musea Brugge en gespecialiseerd in kunst uit de Nederlanden tussen circa de veertiende en zestiende eeuw. Het boek vormt een bloemlezing, niet alleen uit Bosch’ oeuvre, maar ook uit Borcherts eerdere boek Meesterwerk, dat op een vergelijkbare manier als in deze uitgave iconische schilderijen van laatmiddeleeuwse schilders uit de Nederlanden onder de loep neemt, waaronder Brueghel (de oudere), Van der Weyden, Van Eyck en natuurlijk Bosch.

Het eerste van de drie schilderijen die Borchert bespreekt is de Aanbidding der koningen. Hiervoor geeft hij echter eerst nog wat biografische informatie over Jeroen Bosch. Bij de Aanbidding der koningen gaat de aandacht vooral uit naar de vreemde figuur met kroon die uit het schuurtje tevoorschijn komt en naar Jezus gluurt. De gangbare theorie is dat het hier de antichrist betreft, die onder andere aan zijn kleding te herkennen is en volgens de middeleeuwse gedachte gelijk met de verlosser op aarde zou verschijnen om de mensen van de weg naar de hemel af te brengen. Bij de beschrijving van de Tuin der Lusten legt Borchert uit dat het ogenschijnlijke vrolijke schouwspel op het middenpaneel in werkelijkheid veel negatieve elementen laat zien en dus verbeeldt hoe de wereld van ijdel vermaak zal leiden tot een gang naar de hel, zoals op het rechterpaneel te zien is. Dan de Hooiwagen; over dit drieluik zijn de meningen over het algemeen het minst verdeeld. De meeste kenners zijn het er wel over eens dat het een moraliserende boodschap verbeeldt die zich keert tegen de hebzucht van de mens en de hang naar aards gewin. Het hooi verbeeldt hierbij geld en luxe, een gangbare metafoor in de middeleeuwen zoals tegenwoordig geld ook nog wel bekend staat als ‘het slijk der aarde’. Slordig is helaas dat Borchert zichzelf in zijn bespreking van dit drieluik op merkwaardige wijze tegenspreekt, wanneer hij namelijk aangeeft dat technisch onderzoek heeft aangetoond dat het drieluik vermoedelijk wél door Bosch is geschilderd, en niet door een linkshandige knecht. Enkele pagina’s verderop heeft hij het echter alsnog over een onbekende meester die het werk van Jeroen Bosch als voorbeeld nam.

Afgezien hiervan is Meesterwerk / Masterpiece gewoon een heel mooie uitgave, waarin bovenal de vele afbeeldingen centraal staan. Veel details uit schilderijen van Bosch zijn op spectaculaire wijze uitvergroot waardoor de lezer zich als het ware kan onderdompelen in de schilderijen, en details van de schilderijen bekijkt die hij voordien nooit opmerkte. Het boek is tevens zeer geschikt voor toeristen, wellicht internationale bezoekers van de Bosch-expositie in het Noord-Brabants Museum, doordat de begeleidende teksten zowel in het Nederlands als in het Engels geschreven zijn. Het boek nodigt uit tot het ontdekken van de wereld van Jeroen Bosch, en dan vooral door te kijken naar de vele prachtige tafereeltjes die in de uitgave zijn uitvergroot. Het commentaar van Borchert zorgt hierbij voor de nodige duiding van wat je op de afbeeldingen ontwaart.

Wouter van Dijk

Geïnteresseerd in Jeroen Bosch? Lees ook deze recensies en blogs: