Munch: Van Gogh

catalogus-munch-van-goghRecensent: Vera Weterings

Munch: Van Gogh, onder redactie van Maite van Dijk, Magne Bruteig en Leo Jansen

Mercatorfonds in samenwerking met Van Gogh Museum en Munchmuseum, Brussel 2015
ISBN 9 789462 300903

Paperback met flappen, illustraties in kleur en zwart-wit, notenapparaat, bibliografie, lijst van illustraties en index
240 pagina’s
€29,95

Munch: Van Gogh

De verwantschap tussen de Nederlandse schilder Vincent van Gogh en de Noorse schilder Edvard Munch is al meer dan een eeuw geleden opgemerkt. Zo schreven critici als Thadée Natanson en Julius Meier-Graefe, kunstenaars als Henry Van de Velde en de Duitse expressionisten hierover. Niet alleen vertonen de schilders artistieke parallellen, ook hun levens zijn aan elkaar verwant. Allebei hebben ze het kunstenaarsimago van de onbegrepen kunstenaar die in eenzaamheid zijn emoties uit in zijn expressieve en intense kunstwerken. Deze verwantschap is al in 1890 door Meier-Graefe geformuleerd en vanaf 1920 zie je kunstwerken van beide schilders ook vaak zij aan zij op exposities. De verwantschap tussen Much en Van Gogh werd in de kunstwereld algemeen aanvaard. Opmerkelijk is dat deze verwantschap niet alleen in de wereld van de kunstenaars en kunstcritici aanwezig is, maar ook bij het grote publiek. Zo bleek toen het Van Gogh Museum in 2008 een inventarisatie van de meest gestelde vragen van bezoekers maakte dat velen verbaasd waren dat een aantal beroemde schilderijen van Vincent van Gogh geen onderdeel van de museumcollectie waren. Het ging om de schilderijen De Sterrennacht (The Museum of Modern Art, New York), het Zelfportret met verbonden oor (Courtald Gallery, Londen), Café-terras bij nacht (Kröller-Müller Museum, Otterlo), en opvallend genoeg De schreeuw van Edvard Munch (Nasjonalgalleriet, Oslo). Velen associeerden De schreeuw dus met Van Gogh, onbewust maakte het grote publiek zo een koppeling tussen Van Gogh en Munch.

In de tentoonstelling Munch: Van Gogh in het Van Gogh Museum in Amsterdam en het gelijknamige boek wordt aan de hand van een achttal essays dieper ingegaan op de verwantschap tussen deze twee kunstenaars. Zo is zowel aandacht voor de stilistische overeenkomsten als hun gedeelde gedachtegoed. Hoewel de wegen van Edvard Munch en Vincent van Gogh elkaar nooit hebben gekruist, tonen veel gebeurtenissen in hun leven en loopbaan opvallende gelijkenis. Dit wordt uitgebreid beschreven in de essays, maar ook heel helder in beeld gebracht in de parallelle chronologie in de inleiding van het boek. Hier vallen direct een aantal overeenkomsten op, zoals hun bezoeken aan de artistieke hoofdstad Parijs, hun opname in een inrichting en hun zelfverwonding. Van Gogh sneed in 1888 na een zenuwinzinking – waaraan hoogstwaarschijnlijk een heftige ruzie tussen hem en medeschilder Gauguin vooraf was gegaan –een stuk van zijn eigen linkeroor af. Munch schoot zichzelf in 1902 in zijn hand tijdens het verbreken van zijn woelige relatie met Tulla Larsen.

Toch zijn er tussen Van Gogh en Munch niet alleen overeenkomsten te zien, de kunstenaars waren ook verschillend. Zo vond Munch erkenning tijdens zijn leven en Van Gogh niet of nauwelijks. Daarbij hebben de kunstenaars elkaar nooit ontmoet. Van Gogh heef het werk van Munch waarschijnlijk zelfs niet eens gezien, terwijl Munch goed naar het werk van Van Gogh heeft gekeken. Zo schreef Munch op 28 oktober 1933 in zijn schetsboek (MMT 2748, p. 135):

“Van Gogh liet zich in zijn korte vlam niet doven – zijn penselen waren vol vuur en gloed in die weinige jaren waarin hij zichzelf opbrandde voor zijn kunst. Ik wilde, in mijn langere leven en met meer geld ter beschikking, mijn vlam ook niet laten doven, net als hij, en met brandend penseel tot het laatste moment schilderen.” (p. 6)

In zowel de tentoonstelling als in het omvangrijke boek worden vergelijkbare schilderijen naast elkaar geplaatst, zoals Vrijende paartjes in het park (Munch) en Tuin met geliefden: Square Saint-Pierre (Van Gogh); Sterrennacht (Munch) en Sterrennacht boven de Rhône(Van Gogh); en Lente in het iepenbos (Munch) en Kreupelhout (Van Gogh). In het oeuvre van de twee schilders is bijzonder opvallend dat ze een uitzonderlijke hoeveelheid zelfportretten vervaardigden. De vele zelfportretten van Munch en Van Gogh maken dat we meer inzicht hebben in de twee kunstenaars dan in collega-kunstenaars.

“De persoonlijke hand van de kunstenaar, zijn beeltenis en de mens daarachter komen samen in het zelfportret; kunst, ambacht, mythe en biografie worden verenigd in één krachtig beeld.” (p. 21)

Naast hun artistieke overeenkomsten deelden de schilders ook hun schrijverschap. Toch zijn er grote verschillen tussen wat aan teksten van Munch is overgeleverd en Van Goghs correspondentie. Zo is Munchs oeuvre beduidend omvangrijker en complexer dan dat van Van Gogh. Van Munch zijn ongeveer 2600 brieven en 1500 kladversies bewaard gebleven en zo’n 5800 brieven van ruim 400 correspondenten, variërend van familieleden, geliefden en vrienden tot kunstenaars, uitgevers, drukkers, overheden, instellingen en verzamelaars. Van Goghs oeuvre is veel geringer. Er zijn 820 brieven van zijn hand bekend en 83 brieven aan hem van in totaal 25 correspondenten, waarbij de meeste (650) gericht zijn aan zijn broer Theo. Hoewel Van Gogh ook met kunstenaars correspondeerde, waarvan Paul Gauguin de bekendste is, waren de brieven van Munch veel wereldlijker en hadden deels ook een intellectueler karakter dan die van Van Gogh. Munch stond in verbinding met schrijvers, kunstenaars en andere cultuurdragers van zijn tijd. Daarbij schreef Munch ook andere typen teksten dan brieven. Zo schreef Munch literaire en poëtische teksten die vaak direct verbonden waren met zijn schilderijen en prenten, ook in dagboekachtige cahiers komen talrijke passages voor met eenzelfde relatie tot zijn beeldend werk. Hoewel hun geschreven nalatenschappen veel verschillen vertonen, wordt in dit boek toch duidelijk dat de levens van beide kunstenaars sterk verweven waren met kunst en dat diezelfde verwantschap voor hen ook gold voor wat betreft de kunst en de literatuur.

“Een goed schilderij vergaat niet. Een briljante gedachte gaat niet verloren.”
(Munch, manuscript MM N 38, p.2)

“Er is de kunst van lijnen en kleuren maar de kunst van het woord is en blijft evengoed bestaan.”
(Van Gogh, brief 599)

De verwantschap van Munchs en Van Goghs werk schuilt in de combinatie van eenvoud en complexiteit van hun beeldtaal. In zowel de tentoonstelling als het boek wordt op een heldere manier uitgelegd hoe de achtergrond, stijl, techniek, het kleurgebruik en de persoonlijke en artistieke drijfveren van deze twee kunstenaars vaak met elkaar verbonden worden. Munch en Van Gogh worden vaak in één adem genoemd. Toch wordt in het boek ook aangetoond dat er niet alleen parallellen met elkaar te trekken zijn, maar dat die er zeker ook bestaan tussen Munch en Van Gogh en andere kunstenaars. Zo wordt in het boek duidelijk dat hoewel beide kunstenaars veel overeenkomsten hebben, zij ook erg verschilden en dat de parallellen tussen beide kunstenaars niet uniek waren. Door de jaren heen zijn vele kunstenaars in vaste combinaties genoemd, neem bijvoorbeeld Cézanne en Pissaro, Seurat en Signac, Matisse en Picasso.

Munch: Van Gogh is een omvangrijke publicatie waarbij de afwisseling van prachtige illustraties, goed gekozen citaten en diepgaande essays een feest voor de lezer zal zijn. Dit grote boek doet dan ook recht aan de indrukwekkende drie etages tellende tentoonstelling in het Van Gogh Museum in Amsterdam. Het zou dan ook afbreuk doen aan het boek om het een tentoonstellingscatalogus te noemen. Hoewel het boek bij de tentoonstelling verschijnt, biedt het zo veel achtergrondinformatie over de levens en werken van de twee schilders dat het werk door deze brede context veel meer is dan alleen een catalogus. Het rijk geïllustreerde Munch: Van Gogh is een prachtig overzichtswerk waarbij beide schilders met hun overeenkomsten en verschillen zorgvuldig onder de loep zijn genomen.

Vera Weterings

De tentoonstelling Van Gogh: Munch is van 24 september 2015 tot en met 17 januari 2016 in het Van Gogh Museum in Amsterdam te bezoeken. Van 9 mei tot en met 6 september 2015 was de tentoonstelling Munh: Van Gogh in het Munchmuseum in Oslo te bezoeken.

Geïnteresseerd in Van Gogh? Lees ook de recensie van De Grote Van Gogh Atlas.

3 thoughts on “Munch: Van Gogh

  1. Pingback:

  2. Pingback:

  3. Pingback:

Comments are closed.